Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
odbudowaćAtenaniFlorencji.Niebylideterministamikulturalnymi.Potencjałuludzkiegointelektu
niedasięurzeczywistnićbeztakiejpodstawy.Działalnośćnajwyższegorzęduzawszejestsamotna
iprywatna,aludziecimielisilnepoczuciewłasnejniezależnościisamowystarczalnościumysłowej.
PodtymwzględemprzypominaliSokratesa.Jedynązmianą,jakiejdokonali,byłowyprowadzenie
filozofiizzamknięcianaotwartąprzestrzeń,zamiastszukaćochronyzamurkiem,jakludziepodczas
burzy.Oczywiściewwynikutegouprawialifilozofięzjednejstronynarażonąnapubliczneataki,
wraziegdybynadziejezapanowanianadmasaminiezostałyspełnione,zdrugiej–wystawiali
naszwankwłasnenieprzejednanie,owąpogardędlaopiniipublicznej,będącąnieodzownym
warunkiemposzukiwaniaprawdy.Nietylkonagrody,aletakżenowaodpowiedzialnośćmogły
podsuwaćsilnepokusypójścianakompromis.Ale,podkreślmyznowu,wgłębiduszyrozumieli,
żekorzystajązwiedzyoniezmiennejnaturze.
Jakjużwspomniałem,późniejsikrytycymożewniedostatecznymstopniuuświadamialisobie
głębięswoichpoprzednikóworazcharakterichprzedsięwzięcia.Wyrwanieprawzrąkwrogiej
ludzkościuznanozacośoczywistego.WXIXwiekuuprzywilejowanapozycjaintelektualistówstała
siępewnikiem;zaczęlioniotwarcieodwracaćuwagęodswychpartnerów,wytwórcówdóbr.
Filisterstwo,będącewarunkiemdobrobytuintelektualistów,stałosięniedozniesieniadlaich
przesadniewysublimowanychgustów.Możliwe,żespołeczeństwohandlowejestwostatecznym
rozrachunkuzabójczedlasztukiifilozofii,alemusimywtakimrazieodrzucićwspółczesny
egalitaryzmorazpożytecznąnaukę,którazapewniłazarównodobrobyt,jakidłuższeżycie.Niektórzy
byligotowitouczynić,jednakwiększośćludzinie.Osobyopanowaneromantycznątęsknotą
zaśredniowieczemniezawszewpełniuświadamiałysobie,zczymtakipowrótbysięwiązał.
Ponadtoponieważnoweruchyprzyjmowałyoświeceniowenauczanieonaturze,jakrównież
wielkąaktywnośćspołecznąipolityczną,utracononiezależnepodstawy,będącegłównącechą
największychumysłówprzeszłości.Myśl,sztuka,religiastałysięzjawiskamikulturalnymi,
pozostającyminausługach„kultury”.Przyjednoczesnymzapewnianiuoichdecydującejwyższości
istniałaniepisana,aniekiedyjawnaświadomość,żeludziekulturalninależądotuiteraz:dotej
cywilizacji,tejkultury,tejjaskini.Ichkorzenietkwiąwprzeszłości,teraźniejszościlubprzyszłości
tejkultury.Ichsamoświadomośćmożebraćsiętylkostamtąd.Rozpaczliwiejejpotrzebują,azarazem
gardząopiniąpublicznąnajejtemat.To,coudawnychmyślicielibyłodumą,wnowychwarunkach
stajesiępróżnością.SokrateskrytykowałAteńczyków,alenanichnienarzekał.Nieoczekiwał
odnichuznania,alenadewszystkowcalegoniepotrzebował.Inaczejmasięrzecz
zintelektualistami,którzyzbrakuwiecznościzostaliuwięzieniwhistorii.Krytykaspołeczeństwa
handlowegoprzyniosławieleargumentów,wydajesięjednak,żeprzyczyniłasiędozradykalizowania
problemu.JedynieludziepokrojuGoethegostanowiąmodeledoposzukiwaniaautentycznej
niezależności;oznaczatoprzedewszystkimpogodzeniesięzistniejącąsytuacjąiposzukiwanie
wielkości,któraniewymagawcześniejszegozreformowaniaświata.JakrozumiałGoethe,greccy
filozofowienadalsątunajlepszymiprzewodnikami.Wiedzieli,żezawszejestbałagan.
Handlowealboliberalnespołeczeństwowlokłosięprzedsiebiemniejwięcejzdrowe,mniejwięcej
wierzącwsiebie,mniejlubbardziej(obecnieniestetyraczejbardziej)zastraszoneprzezkrytyków
„kultury”.Odbliskodwustulatmamydoczynieniazdwiemagrupamiludzi:tymizprawicyitymi
zlewicy.Lewicazawszebyłasilniejsza,aobecniejestbliskacałkowitegotryumfu.Jestsilniejsza,
ponieważwistocierzeczystanowijedynieradykalizacjęmaterializmuiegalitaryzmu,któreodniosły
takisukceswewspółczesnymprojekcie.Lewicausunęłaograniczeniawulgarnościiegoizmu,tak
pieczołowiciewbudowanewprojektprzezjegotwórców,zwłaszczaprywatność,któramiała
zasadniczeznaczeniedlacnotywreżimie,któregopublicznymcelemniebyłacnota.Jesttopopulizm
zpretensjami.Wskazujekulturalnezubożenieburżuazjiizpowodzeniemargumentuje,żeklęska
burżuazjiprzyczynisiędoodrodzeniaiwzmocnienia„kultury”.Jeślijednak,jakprzekonuje
Nietzscheisugerujezdrowyrozsądek,niskiegotyzmpołączonyzegalitaryzmemzagrażawyższemu,
wówczasburżuazjajesttylkostanemprzejściowymwupadkukulturyodarystokracjidosocjalizmu.
