Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zabawa–icoztegowynika?
9
wypadasięodwołaćnajpierwdodwóchnajpotężniejszychmyślicielistarożytnych:
PlatonaiArystotelesa,którzy,wśródwielukwestii,nieomieszkaliporuszyćrównież
itegoproblemu.ZresztąsamukutyprzezHuizingęterminhomoludensstanowibez-
pośrednienawiązaniedotradycjimyśliantropologicznej,dążącejdostworzeniasyn-
tetycznejdefinicjiistotyczłowieka,abiorącejswójpoczątekwtakichokreśleniach
jak:zoonpolitikon(Arystoteles)czyanimalrationale(Seneka).
Arystotelesjesttakżetwórcąokreśleniehomoridens-człowiekśmiejącysię.
TerminówznajdujemywtraktaciezoologicznymOczęściachzwierząt(Departi-
busanimalium)8,napisanymnajprawdopodobniejpodkoniecżyciafilozofa,podczas
jegopobytuwAtenach9.Stagirytasystematyzujewiedzęoróżnychgatunkachzwie-
rząt,kategoryzującjepoprzezcharakterystykęposzczególnychnarządów.Wroz-
dzialedziesiątymksięgitrzeciejopisujetakzwanądiafragmę10,poruszającprzytym
ciekawąkwestię,jakąjestśmiech.Wtymkontekściepadająkluczowesłowa:nżadne
bowiemzwierzępróczczłowiekanieśmiejesię”11.ZdaniemArystotelesaśmiechjest
umiejętnościąwyłącznieludzką,stanowizatemfunkcjęorganizmubędącąpodstawą
douzasadnienia,czymróżnisięczłowiekodzwierząt.Coprawdawostatnichlatach
tezafilozofazostałapoddanakrytycepoprzezwieleeksperymentówdowodzących,
żezwierzętarównieżpotrafiąsięśmiać12,jednakwkontekścienaszychrozważańjest
tomniejistotne.Należyzwrócićuwagę,żeważnakonkluzjaArystotelesaniebyła
twierdzeniemrównoznacznymzpojęciemzabawyjakoczynnościcharakterystycz-
nejwyłączniedlagatunkuludzkiego.Człowiekśmiejącysięniejestzawszetym,
którysiębawi,awięcniemożnapostawićznakurównościpomiędzyhomoridens
ahomoludens.
Niemniejinteresującąkoncepcjęantropologicznązwiązanąbezpośredniozza-
bawąproponujePlatonwdzielePrawa13,choćniezajmujesięonozjawiskamifi-
zjologicznymi,którympoświęconyzostałtraktatArystotelesa.Prawasąjedynym
dialogiem,wktórymniewystępujeSokrates.Traktująone,podobniejakPaństwo14,
omodeluidealnegoustroju,jednakprzyuwzględnieniuniedoskonałościnaturyludz-
kiej.Pośródrozmyślańocnotach,oddawaniuczcibogom,rozumowi,pojawiasię
następującypassus:
Sprawyludzkieniezasługujązaistenato,żebyprzykładaćdonichwielkąwagę,niemniej
musimyprzykładaćdonichwagęiwtymwłaśnietkwicałabieda[...].Powiadamwięc,że
8Arystoteles,Oczęściachzwierząt,tłum.P.Siwek,PaństwoweWydawnictwoNaukowe,Warszawa
1977.
9DepartibusanimaliumwrazzDegenerationeanimalium(Orodzeniusięzwierząt,tłum.P.Siwek,
PaństwoweWydawnictwoNaukowe,Warszawa1977)orazHistoriaanimalium(Zoologia.Historiaani-
malium,tłum.P.Siwek,PaństwoweWydawnictwoNaukowe,Warszawa1982)tworzącyklznanyjako
Deanimalibus,dziękiktóremuArystotelesuważanyjestzaojcanaukprzyrodniczych.
10Wstarożytnościpojęciaużywanedlaokreśleniaprzepony.
11Arystoteles,Oczęściachzwierzątś,s.112.
12Zob.M.D.Ross,M.Owren,E.Zimmermann,ReconstructingtheEvolutionofLaughterinGreat
ApesandHumans,nCurrentBiology”2009,vol.19/13,s.1106-1111.
13Platon,Prawa,tłum.M.Maykowska,Alfa,Warszawa1997.
14Idem,Państwo,tłum.W.Witwicki,t.1-2,Alfa,Warszawa1999.
