Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
auxloisquilegouvernent,peutêtrecalculéavecunecertitudema-
thématique.ContrairementàsescollèguesduMassachusettsInsti-
tuteofTechnology
,Lorenzs’intéressaitbeaucoupàlaprévisionen
ytrouvantunintérêtmathématique.Ilaentreprisuneexpérience
enintroduisantunsystèmed’équationsdéterministesursonordi-
nateurbasiquepourdécouvrirlesrèglesdeschangementsmétéo.
Audébutdel’expérience,leslistagesillustrantlemouvementdes
ventsettempératuressemblaientconfirmerl’intuitiondeLorenzqui
avaitsupposéquelesconditionsatmosphériquesdevaientserépéter.
Jusqu’àunjourd’hiver1961...
Unjourd’hiver1961,désirantexaminerunedeces-
quencessuruneplusgrandepériode,Lorenzpritunrac-
courci.Aulieudereprendreaudébutl’exécutiondeson
programme,ilcommençaàmi-chemin.Ilentralescon-
ditionsinitialesdanslamachineentapantdesnombres
tirésdudernierlistage.Puisilallaauboutducouloir
pourfuirelebruitetboireunetassedecafé.Quandilre-
vintuneheureplustard,ilvitquelquechosed’inattendu,
quelquechosequiallaitengendrerunenouvellescience.
Cettenouvelleexécutionauraitreproduireexactement
l’ancienne.[...]Pourtant,dèsqu’ilregardalenouveaulis-
tage,Lorenzvitsesprévisionsdivergertrèsrapidementpar
rapportauxprécédentes:enquelquesmoisàpeine,toute
ressemblanceavaitdisparu.[...]Soudain,ilcompritla-
rité.Toutavaitbienfonctionné.Leproblèmesetrouvait
danslesnombresqu’ilavaittapés.L’ordinateurgardaiten
mémoiredesnombresàsixchifres,0,506127,donttrois
décimalesseulement,506,apparaissaientàl’impression,
pouréconomiserdelaplace.Lorenzavaitentrélesnombres
tronqués,arrondis,ensupposantqueladirenceun
pourunmillierseraitsansconséquence12.
Or,cespetiteserreurspouvaiententraînerdesconséquencesdésas-
treuses.Lorenzaappelécephénomèneaveclaformuledel’efet-pa-
pillon,selonlaquelle«lebattementd’ailesd’unpapillon,aujourd’hui
àPékin,provoquedansl’airdesremousquipourrontsetransformer
entempêtelemoisprochainàNewYork»
13
.Ledésordreordonnéque
Lorenzavaitcrutrouveràtraverssonexpériencenesuivaitqu’une
seulerègle:l’imprévisibilitédesphénomènesquiauraientsepro-
Introduction
12J.Gleick:LaThéorieduchaos.Traduitdel’anglaisparCh.Jeanmougin.
Paris,Flammarion,2008,p.34—35.
13Ibidem,p.25—26.
13