Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
raczejichsprawdzaniemwwarunkachszczególnych,ekstremalnych.
Niektórezzasadiformułartystycznychwytrzymałypróbęczasu,inne
niesprostałynarastającymdramatom.Ruchyawangardowezpocząt-
kuDwudziestoleciawyrastały,wznacznejczęści,zzaufaniadonowo-
czesnejcywilizacji,tworzyłyjejmitologię.Hasło:Miasto,Masa,
Maszynabyłonietylkosynonimemnowoczesności,aleipoczątkiem
wielkiejutopii;wyrażałowiaręwmożliwośćnowego,racjonalnegoładu
wświecie,wmożliwośćnowejArkadii.Wojna,jejrzezie,obozykon-
centracyjneifiłagry”,przyniosłygłębokiezakwestionowanietychmi-
tów.Zdwóchświatopoglądówpoetyckich,łatwychdorozpoznania
wDwudziestoleciu,awangardowychineoklasycystycznych,przewa-
gęzdobywałtenostatni.UWierzyńskiego,Słonimskiego,Miłosza,
anawetuBroniewskiegoodżywająmotywyantyczne,wistocieich
uwspółcześnionewersje–Odysjestprzedewszystkimtułaczembądź
żołnierzem-tułaczem,Troja–państwemzburzonym,Itaka–ojczyzną
utraconą,przedmiotemnostalgicznychprzypomnień,ajeśliNike,to
pogruchotanaNikezSamotraki.Teprzywołaniasłużyłyprzede
wszystkimnazwaniutragizmuhistorii,nawrotówzłaiokrucieństwa,
atakżerozpoznaniunaturyczłowieka,ichsprawcy.Takiespożytkowa-
niemotywówantycznychodnajdziemywcześniejuJózefaWittlina
(ElegiadoHomera),poetyopisującegotragizmżołnierskichlosów
wpierwszejwojnieświatowej,takżepóźniejuBaczyńskiegoiGajcego,
poetówpowstaniawarszawskiego.
OkreswojnyiokupacjiniejestwięcprostąkontynuacjąDwudzie-
stoleciamiędzywojennego,niejestjednaktakżejegopełnymzanego-
waniem.Ztejniejednoznacznościwynikająkłopotyperiodyzacyjne
historykaliteratury.Czyliteraturaisztukaokresuwojnyiokupacji
jestdalszymciągiemDwudziestolecia?Tworzonabyłaprzecieżwprze-
ważającejczęściprzezpisarzyoukształtowanychwcześniejwarszta-
tach.Czyteżjestotwarciemnowejfazyrozwojowej?ZDwudziestole-
ciemłączyokreswojnyiokupacjiwliteraturzegłębokiryskatastrofi-
zmu.Krytycy(KazimierzWyka),opisująctęzależność,mówiąofazie
fiprzewidywanej”ifispełnionej”Apokalipsy.Alerównieistotnybyłpo-
wrótdotychzasad,któreprzypisywałyliteraturze,sztucewogóle,
wyraźnepowinnościspołeczneinarodowe.Nazwijmyjemobilizacyj-
no-edukacyjnymi.Byłatopowinnośćwokresiewojnyiokupacjioczy-
wista,niepodlegającadyskusji.ProwokacyjnesformułowaniaTuwi-
mazSokratesatańczącego,WierzyńskiegozWiosnyiwina,Lechonia
zHerostratesa,mówiąceozwolnieniuliteratury,poodzyskaniunie-
podłegłości,odpowinnościiwiernościideomnarodowo-wyzwoleńczym,
byłybyterazbluźnierstwem,podobniejakmłodzieńczeatakiPrzybo-
sianauwięzienieliteraturypolskiejwtradycjiromantycznej.Bowraz
18
