Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
nościąłatwą).Nowaestetyka,formującasięwciąguXI-XIIIw.,postulowaładwupoziomowośćseman-
tycznątekstuartystycznego,nazywanąteżntransumpcyjnością”(odteoretycznegopojęciatranssumptio,
wszechstronniewówczasrozważanego).nTrudność”wypowiedziliterackiejupatrywanowjejzłożono-
ści,polegającejnaskrywaniugłębokiegosensuutworupodosłoną(integumentum,involucrum)znaczeń
powierzchniowych,wynikającychwprostzesłówskładającychsięnazewnętrznąwarstwętekstu,bezpo-
średniodostępnączytelnikowilubsłuchaczowi.nŁatwość”sprowadzałasiędojednopoziomowościzna-
czeniowejwypowiedzi,coniewykluczałoozdobności,polegającejnanbarwieniu”tekstutropamiifigu-
ramistylistycznymi.
Zarównowiedzaotajnikachbudowaniautworupoetyckiegoiprozatorskiego,jakisztukarozumieniajego
właściwychznaczeń,niekiedyukrytychpodznaczeniemdosłownym(sensuslitteralis),dziękiwykształce-
niutrywialnemustawałasiędomenąwszystkichlitterati:zarównotwórców,jakiczytelnikówdzieł.Pełniła
funkcjęspołecznieakceptowanegokodu,umożliwiającegokomunikacjęliteracką.
Wiedzatamusiwięcstaćsięudziałemnietylkowspółczesnegobadaczaliteraturyśredniowiecznej,ale
każdegoczytelnika,sięgającegopośredniowieczneutworyliterackieistarającegosięzrozumiećjezgod-
niezintencjąichtwórców.Stądpotrzeba,anawetkoniecznośćdokonywaniarekonstrukcjihistorycznie
ukształtowanychpojęćibudowanejnanichteoriinormatywnej.Tawłaśnieteoriastanowibowiemklucz,
bezktóregoliteraturadawnychwiekówpozostaniedlanas-mimopozorówłatwości-księgązamkniętą.
Gatunkiliterackie.Podziałliteraturynanrodzaje”ingatunki”stanowisztucznąkonstrukcjęmyślową
mającąuswychhistorycznychpoczątkówpodłożelogiczne,naktórewIVw.n.e.miałsięnałożyćsche-
matgramatyczny.Koncepcjantrzechrodzajów”jestmitemliteraturoznawstwa,trwałymwskutekniezro-
zumieniawarunkówrzekomychnarodzinowegopomysłuwfilozofiigreckiejoraz(możeprzedewszyst-
kim)wwynikuniechęciżywionejprzezwspółczesnychteoretykówliteraturydobadańhistorycznych.
Pomijającszablonowewypowiedziwiększości(zwłaszczapolskich)specjalistówodgenologii(nLiteratu-
radzielisięnatrzyrodzaje...”
,nJużPlatoniArystoteles...”)-niezasługującenadyskusję,aprzecieższko-
dliwe,boprzenikającedoszkolnychlubuniwersyteckichpodręcznikówideformującewiedzękolejnych
pokoleńmłodzieży-należyprzywrócićświadomośćgenezyiprocesuformowaniasiępojęć,uznanych
zanponadczasowe”zasadyklasyfikacjidziełliterackich.
Wystarczającymistosunkowoprostymzabiegiembadawczymwydajesięhistoryczneprześledze-
nieprocesuformowaniasięowychkategoriiklasyfikacyjnych,polegającegonastopniowymwypacza-
niupoglądówwyrażonychprzezdwóchwspomnianychfundatorówfilozofiieuropejskiej.Posłużmysię
skrótemmyślowymproblematykidokładnieanalizowanejiopisanejprzezautorkęwkilkuwcześniej-
szychpracach,awLeksykonieponownieujętejwhasłachgenusorazspecies.PlatondokonałwPaństwie
(III,392c-394c)fundamentalnegorozróżnieniasposobówkształtowaniasferywypowiedzijęzykowej
(lšxLV)wrozmaitychznanychsobiezbezpośredniejpercepcjiutworachpoetyckich,zauważyłbowiem,
żewniektórychpoetaprzemawianodsiebie”itakisposóbwypowiedzinazwałnprostymopowiadaniem”
(¡plÁdL»ghsLV),winnychnkryjesię”zawykreowanewutworachpostacieinnaśladuje”ichwypowie-
dzi(mimhsLV),awinnychjeszcze-operujenaprzemienniejednąalbodrugąformąwypowiedzi.Nato-
miastArystoteles,analizującwPoetycetragedięorazkomedię,wyeksponowałkoniecznośćowegonkry-
ciasię”poetyzadziałającymiiprzemawiającymipersonami,podczasgdywomówieniueposuodróżnił
przytaczaneprzeznarratoramonologiidialogipostaciwykreowanychwutworzeodpochodzącejod
nsamegopoety”narracji(Arystoteles,Poetyka1448a).Utwory,wktórych-jakchciałPlaton-poeta
przemawiasamodsiebie(późniejnazwanenlirycznymi”)nieznalazłysięwogólewjegopoluwidzenia.
GenialnewswejprostociespostrzeżeniaPlatonaiArystotelesaniemajążadnegozwiązkuzklasyfikacją,
nazywanąwspółcześnienpodziałemnarodzaje”
,trudnowięcuznaćjezafundamentngenologii”
.
Natomiastfilozoficznatriadapojęciowa:rodzaj(gšVOV)-gatunek(εἶδοg)-bytposzczególny(¥tOmOV)
zostałaomówionaprzezArystotelesawKategoriachiniedotyczyławżadnymzakresieobszaruliteratury.
XII
