Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
janacałkowicie,natomiastnaplanpierwszywysuwałysiętreścibezpośredniosłużącepraktycetwórczej
lubodbiorczej.Naogólnepytaniateoretyczne(np.:czymjestpoezja?kimjestpoeta?jakiesąźródłatwór-
czości?),któretakmocnofrapowałyteoretykówstarożytności,anastępnieczasównowożytnych,po-
cząwszyodrenesansu,odpowiadanoskrótowoischematycznie,najchętniejusuwającowekwestiezpola
widzenia.Zarównonauczających,jakiuczniówinteresowałyprzedewszystkimrozwiązaniazagadnień
praktycznych.
WpodręcznikuDialogussuperauctoresKonradazHirschau(ok.1070-ok.1150),ułożonymwformie
dialogumistrzaiucznia,discipulusprzytaczaobszernyzestawpytań,naktórechciałbyuzyskaćodpowie-
dziułatwiającemurozumieniedziełliterackich,aleteżzapewneichtworzenie:
Wyjaśnijmi,proszę,ogólnieijakbywzarysieto,czegonależydowiedziećsięprzyposzczególnychautorachszkol-
nych,którymizwykłosiękarmićrozkwitająceumysłypoczątkujących:cotozaautor,copisał,ile,kiedy,jak,toznaczy
wprozieczywmiarachmetrycznych;atakże,zjakiejmateriiczyintencjidziełokażdegosięzrodziło,dojakiegokoń-
cadoprowadzonyzostałprzebiegtreścidzieł.Proszętakżeookreśleniestronicytytułowej;jakajestróżnicamiędzyty-
tułem,przedmową,przedsłowiemczyprologiem,międzypoetąahistorykiemlubautoremrozpraw(sermonarius),
międzypoezją(poesis)apoematem(poema),międzyobjaśnianiem(explanatio)iwykładem(expositio),wypracowa-
niemiprzekładem,międzyalegorią,tropologiąiwykłademmistycznym;cotoksięga,coproza(prosa),corytm(rith-
mus),cofabuła(fabula),cofiguryzwaneschematami,coinnerzeczy,októretrzebapytaćprzyautorachkościelnych
(ecclesiasticiauctores),czyteżprzypisarzachpogańskich(gentilesauctores).Krótkiewyjaśnienietegowydajemisięja-
kimśwprowadzeniemwrozumienieautorówwielkich,czychoćbymniejważnych.
(niecozmienionyprzekł.M.Brożka;dopełnieniawnawiasachT.Michałowska)1
Napostawioneprzezuczniapytaniapadałyodpowiedzikrótkieischematyczne,nawiązującedosformu-
łowańniektórychgramatykówschyłkustarożytności,np.poemat-tojednodziełopoety,apoezja-to
wieledzieł.
Pragmatyzmprzejawiałsiętakżewdoborzepodręcznikóworazdyscyplinteoretycznychsłużącychróż-
nymkierunkomkształcenia.Wszkołachklasztornychuczonoprzedewszystkimarspraedicandi(sztu-
kiwygłaszaniakazań).WUniwersytecieKrakowskimopróczgramatykiiretoryki,otwierającychpro-
gramstudiównaWydzialeSztukwedługsystemutrivium,szczególnąwagęprzywiązywanodonauczania
teoriiipraktykiarsdictaminis,znajdującejsię-jakodyscyplinaobowiązkowa-odpoczątkulatdwu-
dziestychXVw.wprogramieprywatnychkatedr,fundowanychnp.przezKatarzynęMężykowąorazTo-
maszaNowkę.WakciefundacyjnymMężykowejz1420r.znalazłosięzalecenienauczaniaumiejętno-
ścipisanialistówurzędowychorazdokumentów;studenciubodzy,pragnącydziękinaucearsdictaminis
zdobyćzawód,winnibyćzwolnieniodwszelkichopłat.Wprogramiewykładówuniwersyteckichmiędzy
rokiem1469a1529figurowałasztukapamięci-arsmemoriae(memorativa),służącapomocąwszelkim
mówcom,aleprzedewszystkimkaznodziejom;stądteżrozbudzonezainteresowanietąumiejętnością
przenikającedozgromadzeńzakonnych,zwłaszczadominikanówibernardynów.
Podstawowaproblematykasztukipoetyckiej(poetria,arspoetica),nauczanejwprogramiegramatyki
główniewedługdwóchpodręcznikóweuropejskich:PoetrianovaGodfrydadeVinsauforazLaborin-
tusEberhardazBremy,skupiałasięprzedewszystkimnazasadachkreowaniafabułyipostaci(zgodnie
zretorycznąinventio),kompozycji(układutreści-wedługdispositio),awreszcienazagadnieniachstylu:
jegotypologiiisposobówkorzystaniaztropóworazfigurretorycznych(zgodniezretorycznąelocutio).
Tesamezagadnieniawysuwałysięnaplanpierwszywpodręcznikachretorykiorazsztukidyktamenu.
Tradycyjnazasadantrzechstylów”byłastopniowowypieranaprzeznowoczesneodróżnieniedwóch
rodzajówozdobności(ornatus),zw.ornatusdifficilis(ozdobnościątrudną)orazornatusfacilis(ozdob-
1Podstawa:Accessusadauctores,Bernardd)Utrecht,Conradd)Hirsau:Dialogussuperauctores,wyd.R.B.C.Huygens,Leiden
1970,s.72-73;przekł.:M.Brożek,Źródładośredniowiecznejteoriiwykładuliteratury,Warszawa1989,s.120.
XI
