Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
W2.połowieIIIw.KategoriezostałyskomentowaneprzezneoplatonikaPorfiriuszawjegoIsagodze,ana
łacinęprzełożoneprzezBoecjusza(480-524),dziękiczemuiKategorie,iIsagogamogłybyćswobodnie
czytanewśredniowieczu.Dziełatestałysięzaczynemśredniowiecznegosporuouniwersalia,dotyczące-
gosposobuistnieniatrzechspośródwyodrębnionychprzezArystotelesakategoriilogicznych,połacinie
nazywanychterazgenus-species-individuum(rodzaj-gatunek-bytjednostkowy).
Echaowejtriadypojawiłysięm.in.umałoważnegogramatykaIVw.,Diomedesa(H.Keil,Grammatici
Latini,t.I,s.482),którybiorączapunktwyjściapoemata,awięczbiórwszelkichdziełpoetyckich,posta-
nowiłująćjewklamrysystematyki,wykorzystującejzarazemkategorielogiczneorazzpochodzeniapla-
tońską(podjętąwczęściprzezArystotelesa)myślotrzechmożliwościachformowaniasferywypowiedzi
językowej.Wyszłaztegoniecozabawnakrzyżówka,wktórejmiejscenbytówjednostkowych”zajęłypo-
szczególneutworypoetyckie,nadnimiwyrosłyngatunki”(species),tezaśzostałyzgrupowanewtrzynro-
dzaje”(genera),nazwane:genusdramaticumvelactivum-genusexegeticumvelenarrativum-genusmi-
xtum(rodzajdramatyczny-rodzajopowiadający-rodzajmieszany),przyczymlogikategopodziału
zostałamocnozachwianajużnapoziomienprzyporządkowywania”gatunkówrodzajom.Generaispecies
ujętojakohierarchiczneklasybytówjednostkowych:wklasiegenusmieściłysiępodklasyspecies,wobrę-
biektórychznalazłysiępojedynczedzieła(individua).
Stajemyotoprzedhistoryczniewyłonionymźródłempowszechnieprzyjętejweuropejskiejgenologii
trójstopniowejhierarchii,wspartejnazłudnymprzekonaniu,żeliteraturandzielisię”narodzaje,tenaga-
tunki,natomiastpojedynczeutworynnależą”dookreślonychgatunków.Wnaucewspółczesnejprzyczy-
nędodatkowegozamieszaniastanowiterminologia.Jakwiadomo,językangielskistosujesłowa:genrelub
kind-zarównodokategoriirodzaju,jakigatunku;podobniejęzykfrancuskiużywawspólnegookreśle-
niagenre,wprowadzającniekiedydlagatunkuespèce.Czytającpracegenologicznepisanewtychjęzy-
kach,nigdywięcniemożemymiećcałkowitejpewności,jakajestrzeczywistaintencjaautora.
Należypodkreślićdobitnie,żeautoromśredniowiecznychpoetrii(sztukpoetyckich)teoretycznaproble-
matykaklasyfikacjirodzajowejbyłaobca.Pewnejejśladydostrzegamyjedyniewpodręcznikachacces-
susadauctores,bezżadnegojednakzwiązkuzenumeracjamiieksplikacjągatunkówpoetyckich.Jużten
faktnasuwaprzypuszczenie,żeoddziaływanieteoriiDiomedesabyłotusłabe,anajpewniejtakżepośred-
nie.JednakżestosowanaterminologiawykazujepewnezależnościodkoncepcjigramatycznychIVw.,co
należyodnotować.NaprzykładdatowanynakoniecXIw.(?)anonimowyAccessusadauctoreswyodręb-
niatrzystyle(tresstili),nazwanendramatycznym”-kiedyprzemawiająwyłączniepostacieprzedsta-
wione,jakuOwidiuszawHeroidach(!);negzegematycznym”-kiedyprzemawiatylkoautor,jakwpierw-
szychksięgachGeorgikWergiliusza,oraznmieszany“,kiedywypowiedziautoraipostaciprzeplatają
się,jakwEneidzie.Tetrzynstyle”mogąteżbyćnazywane:właściwym(proprius),obcym(alienus)oraz
mieszanym(mixtus).
NatomiastBernardzUtrechtu(XIw.)wswymCommentuminTheodolumomawiatresscripturaecarac-
teres.Zwracauwagęużytyprzezeńtermincaracter.Terminten,stosowanyjużwIVw.(przezSerwiusza
wewstępiedoBukolikwznaczeniuodpowiadającymnsposobowiwypowiedzipoetyckiej”
,awtermino-
logiiDiomedesa-nrodzajowi“)zostałprzezBernardaprzejętynajprawdopodobniejodIzydorazSe-
willi(ok.570-636),któryusankcjonowałgowswychEtymologiach,wrozdzialeDepoetis(VIII,7,11).
CzytamyzatemwCommentum,żeistniejątrzyodmianyutworówpisanych(tresscripturaecaracteres):
narracyjna(dicticonvelexegematicon,idestenarrativum),wktórejprzemawiasampoeta;dramatyczna
(dragmaticonidestactivum,idestimitativumvelfabulosum),wktórejprzemawiajątylkopostacie(dzia-
łające),orazmieszana(micticon,idestmixtumvelcenon[!]idestcommune),wktórejprzemawiająza-
równopoeta,jakipostaciedziałające2.Takwięcplatońskieodróżnieniemonologupoety,dialogupostaci
2Accessusadauctores.Bernardd)Utrecht.Conradd)Hirsau:Dialogussuperauctores,wyd.R.B.C.Huygens,Leiden1970,s.65.
XIII
