Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
wykreowanychwutworzeoraznaprzemiennościmonologuidialoguprzechowałosięwmyśliteoretycz-
nejwiekówśrednichwróżnychujęciachipodrozmaitymiterminami.
Pewnąrolęwpodtrzymywaniutradycjilogicznejmogłyzaśodegraćkompendiaencyklopedyczne
ileksykograficzne.
Spośróddziełtegotypunp.Elementariumdoctrinalerudimentum(1063),zw.potocznieVocabularium,
PapiasaLombardusa(XIw.)termingenuspodajewkilkuróżnychznaczeniach,międzyktórymimożna
znaleźćobjaśnienienrodzaju”wduchulogikiarystotelesowsko-porfiriańskiej,awięcjakopojęcianad-
rzędnegowobecwielugatunków.Podobniedefiniowanytermingenusznajdowałsięteżwkompendium
JanaBalbideJanua(zm.1298)SummaquaevocaturCatholicon(wskrócie:Catholicon;ok.1286).Wżad-
nymprzypadkuterminyteorazichzwiązkilogicznenieodnosiłysiędopoezjilubprozyartystycznej.
Odstąpimywtymmiejscuodśledzenialosówtriadycznejkoncepcjitzw.rodzajówliterackichweuropej-
skiejmyśligenologicznejpóźniejszychwieków,odkładająctonainnąokazję,abyskupićsięnaproblemie
gatunkówliterackichdojrzałegośredniowiecza.
Zapożyczonazlogikiłacińskanazwagatunku:speciesustabilizowałasię,jakpamiętamy,wterminologii
gramatycznejIVw.zasprawąDiomedesa,którywswejsystematycepojedynczedokonaniapisarskie,na-
zwanepoemata,nprzyporządkował”gatunkom,lokujączarazemteostatniewobrębierodzajów(genera).
Dorodzajundramatycznego”zaliczyłspeciestwórczościgreckiej:tragedię,komedię,poematsatyrowy
orazmim,atakżegatunkirzymskie:praetextata,tabernaria,atellanaiplanipes.
Wobrębierodzajunobjaśniającego,czyliopowiadającego”znalazłysięspecies:angeltica(sentencje),hi-
storica(historiografia,genealogia)orazdidascalica(dzieładydaktyczne,pouczające),np.astrologiczne
lubfilozoficzne.
Narodzajnmieszany”złożyłysięgatunki:heroica,tj.epikabohaterskaorazlyrica(poezjaliryczna).
Zasóbgatunków(species)objętychtąsystematykąnieprzystawałdomnogościorazwłaściwościformli-
terackichfunkcjonującychwpiśmiennictwieeuropejskim,anadtowykazywałzadziwiającerozbieżności
zjegostanemfaktycznym(dziwiteza,żewpoezjilirycznejprzemawianarratortożsamyzosobątwórcy
nazmianęzpostaciamidziałającymi),jednakideatrójdzielnejsystematykiokazałasięzjakichśpowo-
dówdogodnadlapóźniejszychteoretykówiprzetrwaławróżnychformachiodmianachparęnastępnych
stuleci.Tenstanfaktyczny,zarównowzakresietypologiingatunków”
,jakinpodziałuliteraturynarodza-
jeniewydajepochlebnegoświadectwanowożytnymgenologom,tymbardziej,żeniewykazywalisięoni,
aniteżwwiększościniewykazująwiedząnatematrzeczywistejgenezyowejkoncepcji,bądźteż,czytając
oniej,niewyciągająwnioskówzjejanachronicznościiabsurdalności.
Owielewiększąsubtelnościąintelektualnąodznaczalisięuczeniśredniowieczni,pomijającyrodzajo-
wąklasyfikacjęopisywanychgatunków.Wpodręcznikachaccessusadauctores,przeznaczonychdona-
ukiobjaśnianialekturwymaganychwtokuedukacjigramatycznejnapoziomietrivium,wspomniane
jużtypologiepojawiałysięniezależnieodenumeracjigatunków,natomiastgatunkowymwłaściwościom
omawianychutworówpoświęcanosporouwagi.Jednocześniewielemiejscazajmowały-niezależneod
nrodzajów”-wyliczeniaicharakterystykigodnychuwagispecies,zw.teżoboczniecarmen.
Zasługujenauwagę,żeniemalwszystkiewymienianeprzezśredniowiecznychteoretykówgatunkinale-
żałydorepertuaruformpoezjiłacińskiejokresustarożytnego,awiększośćznichmiałakorzeniegreckie.
TeoretycyXIw.budowalizatemswójrepertuarzasadniczonatradycjiantycznej,rzadkouwzględniając
odmianytwórczościkrystalizującesięirozwijanewpoezjiorazwprozieśredniowiecza,awszczególno-
ści-formyinspirowanychtradycjąchrześcijańską.
Natomiastwcharakterystykachposzczególnychspecies/carmenuderzaodchodzenieodstarożytnych
wzorówpolegającenapomijaniu-takważnejwantycznejpoetyce-strukturymetrycznejgatunków,
ściślepowiązanejzichtematyką.Byłotorezultatemzanikaniapoczuciailoczasuwpoezji.Istotęcharak-
teryzowanychgatunkówtworzyłzatemgłównieichnprzedmiot”
.
XIV
