Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
Wobrębietakpojętejliteraturyscholialnejmożnawskazaćrównieżdwaodmiennestyle.Scharakteryzo-
wanieichoraznazwaniejestułatwionedziękiśredniowiecznymprawodawcompoetrii,wichtraktatach
możnabowiemznaleźćdokładneopisynstylutrudnego”(ornatusdifficilis)orazprzeciwstawionegomu
nstylułatwego”(ornatusfacilis),któreodgrywałyzarazemrolęogólnychkategoriiestetycznych.
Pierwszyznichmiałzapodstawęretorycznązasadęozdobności(ornatus)wypowiedzi,odznaczającejsię
równocześniedwuwarstwowościąsemantyczną.Zakładałprzemawianienpodosłoną”(subintegumento)
obrazówiperson,wśródktórychszczególnieważnarolaprzypadałauosobieniu(prosopopoeia),atakże
posługiwaniusięmateriąjęzykawsposóbprzenośny(transsumptio).
Drugi-poprzestawałnajednowarstwowościznaczeniowejwypowiedzisłownej.Jegoozdobność,nieza-
wszezresztąwymagana,polegałanagromadzeniuśrodkówretorycznych,awięctropów,nfigursłów”
orazniektórychnfigurmyśli”
.
Stylescholialne:zarównoreprezentującynurtornatusdifficilisjakornatusfaciliswiązałysięwpraktyce
twórczejzniektórymitylkogatunkamiliterackimi.Taknp.ornatusdifficilisokazywałsięstosownym.in.
dlaplanktu,nenii,altercatioczyniektórychfikcyjnychlistów;zaewenementmożnauznaćwidocznąpró-
bęjegozastosowaniawkazaniachitowjęzykupolskim,czegozdająsiędowodzićKazaniaświętokrzy-
skie.Spojrzenienaobastylezperspektywygenologicznejwydajesięniezmiernieważnedlazrozumienia
ichzałożeńorazfunkcji.
Trzecizwyodrębnionychtunurtówpiśmiennictwanazwiemyumowniepopularnym.Składałysięnań
wwiększościulotnepiosenki,nigdyniezapisane,alewniewielkiejczęściutrwalonenotowanymi(zapew-
nezpamięci)tekstami,niekiedyzaśtylkoogólniewymienianeinieprzychylniecharakteryzowanewźró-
dłachkościelnychbądźpaństwowychinazywanetamcantilenae.Oprócznichpojawiałysięnowiny,recy-
tatywywykonywaneprzezjokulatorównnateatrach”
,śpiewywędrownychdziadów,opowiadania,całyów
-dziśjużwswejmasieiwswejoryginalnejpostaciniedostępny-świattwórczościnnieuczonej”
,ozmie-
nianejwkolejnychustnychprzekazach,aleznaturyprostejinieuczonejformiejęzykowej.Szesnastywiek
dorzuciłdonichpisanepolskąprozą,drukowanenhistorie”baśniowe(oMeluzynie,Magielonieiin.),czy
zw.nbłazeńskimi”żywotyzadomowionychwEuropiepostaciSowiźrzałaiMarchołta.Twórczośćta,sta-
nowiącaswoistąenklawęwolnościmyśli,aleteżniezależnościodwszelkichzewnętrznychwobecniej,in-
stytucjonalnychrygorówtematycznychiformalnych,byłaujętajedyniewkarbykultywowanychwnatu-
ralnysposóbzasadustnegoprzekazu,czyteżswobodniewybieranychwzorów,zasadniczoróżniącychsię
albonawetprzekorniewyszydzającychzastanetradycjepiśmiennicze.Wszystkieteutwory,przeznaczo-
nedlamasowego,nnieuczonego”odbiorcy,musiałybyćukładanestylemnajprostszym,przejrzystymzna-
czeniowo,dopuszczającymczasemłatwąmetaforykę(np.erotyczną,jakwCantilenainhonesta),toznów
prześmiewczowykorzystującąpowszechniezrozumiałeiznaneformułyliturgiczne.
Zarysowanawtakskrótowysposóbpropozycjastratyfikacjinurtówistylówtwórczościliterackiejśre-
dniowieczawymagasprawdzeniaiuszczegółowieniawtokuinterdyscyplinarnychbadańnadszeroko
pojętąkulturąpolskiegośredniowiecza.
***
WLeksykoniemożnaznaleźćczterytypyhaseł,odnoszącychsiędoróżnychzakresówhistoriiliteratury
polskiegośredniowiecza.Każdyzowychtypówzostałopracowanywedługinnegoplanu,dostosowanego
dosposobuujęciatejwłaśnieproblematyki,uznanegoprzezautorkęzametodologiczniezasadny.Nad-
rzędnymcelembyłomożliwieudokumentowane,azarazemzwięzłeprzedstawienieopisywanejkwestii,
uwzględniająceaktualnystanwiedzywdanymzakresieistwarzającedogodnypunktwyjściaewentual-
nychdalszychbadań.
Zdarzasię,żehasłapozostająwzwiązkuproblemowymzinnymi,wpewiensposóbwzajemniesiędo-
pełniając;sytuacjetakieznalazłyformalneodbiciewsystemieodsyłaczystosowanychwewnątrztekstów.
XXII
