Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
ijegograficznymiilustracjami,atakżedrukowanemuzwielkimpowodzeniemdziełkuBaltazaraOpecia:
ŻywotPanaJezuKrysta.Nurtprozyreligijnejdopełniałyzbiorykazań(np.Kazaniagnieźnieńskie;Kaza-
niaoMaryiPannieczystejPaterka),żywotyświętychorazmodlitewnikiprywatne.
Druginurt,pozakilkomazachowanymiwrękopisachmiłosnymilistamiżakówkrakowskich,repre-
zentujązróżnicowanetematycznietekstydrukowane.Przeważaływśródnichutworynarracyjne,otre-
ścibądźmoralistycznej(Historierzymskie,Poncjan,HistoriaoSzczęściu),bądźpseudohistorycznej(Hi-
storiaożywocieAleksandra)ipseudobiograficznej(Żywotyfilozofów),bądźtzw.błazeńskiej(Marchołt,
Sowiźrzał).
Zamykająctennaderogólnyiskrótowynzarysdziejów”średniowiecznegopiśmiennictwawPolsce,słu-
żącyjedyniewskazaniuewoluującychwczasieobszarówliterackich,zktórychwybieranoutworyuzna-
nezagodneindywidualnegoopisu,dostrzegamyzarazempewneprawidłowości,umożliwiającepróbę
wyodrębnieniainazwaniagłównychnurtówtwórczościomawianejepoki.
Stratyfikacjakierunkówistylówliteraturypolskiegośredniowiecza.Wartonawstępiezwrócićbaczną
uwagęnasformułowanąwPolscejużnapoczątkuXIIw.koncepcjętypologiczną,pochodzącąodświet-
negopisarzaAnonimaGalla,ukształtowanązapewnepodwpływemstudiówautoraKronikiwnajbar-
dziejtwórczychintelektualnieośrodkachnaukowychFrancjiprzełomuXIiXIIw.CzytamywEpistola
poprzedzającejksięgęIIIKroniki:
Albowiemtakjakświętychmężówczcisiędlaichdobrychdziełicudów,takkrólowieziemscyiksiążętazawdzięczają
sławęzwycięskimwojnomitryumfom.Ajakzbożnąjestrzecząwkościołachgłosićkazania(predicare)ożyciu(vitae)
imęczeństwie(passiones)świętych,takchwalebnymjestwszkołachiwpałacachopowiadaćotryumfachizwycięstwach
królowczyksiążąt.Ijakżywotyświętych(vitaesanctorum)imęczenników(passiones)głoszonepokościołachskłania-
jąmyśliwiernychkupobożności,takrycerskiedziełaizwycięstwakrólówczyksiążąt,opowiadaneposzkołachizam-
kach,zagrzewajądodzielnościsercarycerzy.IpodobniejakpasterzeKościołapowinniszukaćkorzyściduchowejdla
wiernych,takobrońcykrajustarająsięrozszerzaćjegocześć,sławęidoczesnąchwałę.Godzisiębowiem,bysłudzyBoży
wtychrzeczach,któresąBoże,wduchuposłusznibyliBogu,wtychzaś,którenależądocesarza,okazywalicześćisłużyli
książętomtegoświata5.
(przeł.R.Grodecki)
Wtejniezmierniecharakterystycznejwypowiedzizostałyprzeciwstawionedziełapowiązanegenetycz-
nieifunkcjonalniezinstytucjąKościoła,mającezaprzedmiottreściwynikającezreligiichrześcijańskiej
(tu:żywotyświętychimęczenników),azacelnskłanianiemyśliwiernychkupobożności”-utworom
funkcjonującymwśrodowiskachszkółorazdworu,mającezaprzedmiotchwalebneczynywojennekró-
lówiksiążąt,azacelnzagrzewaniedodzielnościsercrycerzy”
,szerzenieichsławyidoczesnejchwały.
Anonimzarysowałwtensposóbzakorzenionąwśredniowiecznymsystemiepojęćiwartościprymar-
nąopozycjęliteraturynkościelnej”(tj.służącejBogu,niezbędnejwliturgii,objaśniającejzałożeniareli-
giiibudującejmoralniewiernych)orazliteraturynszkolnejidworskiej”
,zwróconejkuświatuludzkiemu
ipodporządkowanejcelomdoczesnym.
Współczesnamediewistykaposługujesięzbliżonymidoowejopozycji,choćnietakprecyzyjnymipoję-
ciaminliteraturyreligijnej”-nliteraturyświeckiej”
.Nieostrośćstosowanychwhistoriiliteraturytermi-
nówwynikastąd,żenreligijność”utworuniemusipokrywaćsięzjegozwiązkiem(genetycznymifunk-
cjonalnym)zinstytucjąKościoła,aznamiennadlaniejpostawawobecsacrumniewykluczałączenia
sięztematamidotyczącyminświata”
,np.dworskimilubmiłosnymi.Jednocześnienświeckość”(nświato-
wość”)tematu,mającarozciągliwyiniejasnosprecyzowanyzakres,zagarniam.in.takżesferęproblema-
tykieschatologicznejimoralistycznej(np.utworyondobrejśmierci”),zbieżnychideowozpropagowany-
miprzezKościółzałożeniamireligii.
5
Anonimtzw.Gall,Kronikapolska,przeł.R.Grodecki,przekł.opracował,wstępemiprzypisamiopatrzyłM.Plezia,wyd.
VII,Wrocław1996,s.123-124.Wstawkiłacińskie-T.Michałowska.
XX
