Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Liczbaświadectwjestpokaźna,cozaprzeczakoncepcjiHolokaustujakodo-
świadczenia,któregoniedasięwyrazić(choćwtwierdzeniutymkryjesięjednak
prawdaemocjonalna)
28
.
Odteoretykówwróćmydoświadkówiświadectwdotyczącychlagrów.TakżeAdolf
Gawalewicz,jakwieluinnychprzednim,stanąłprzedproblememowegonjak”:
[...]wjakisposóbprzedstawićokreślonyfragmentwspomnień,abyopowieść
onimbyłakomunikatywna,zrozumiałaiwiarygodna?Innymisłowy,jakrozwi-
kłaćsprzecznośćtkwiącąwpytaniu:czyiwjakimstopniujestwogólemożliwe
podaniezrozumiałejiwiarygodnejopowieściosprawachniezrozumiałychinie-
wiarygodnych,którejednaktworzyłyrzeczywistość,prawdętamtegoczasu
29
.
Odpowiedź,jakiejudzielasobie(inam)autorRefleksjizpoczekalnidogazu,wydaje
sięrozsądna,przekonująca.Piszeon:
[...]niejestemopętanyobsesjąlagrową,bytwierdzić,żetylkohistoriaobo-
zówkoncentracyjnychniemożebyćdokońcawypowiedziana.Bezpośrednio
doznaneprzeżycieijegoreprodukcjawjakiejkolwiekformie,choćbytobyła
opowieśćoniedzielnejwycieczce,niemogąsięnigdyzesobąpokrywać.Zawsze
pozostanienreszta”.Alehistoriaobozówjestjednym,choćniejedynymtematem,
wktórymtanreszta”musiobjąćnieprzeciętnieszerokizakres
30
.
Albowiem,dodajmy,niemalwszyscyspośródnassłyszelimuzykęczyśpiewptaka,
niektórzydoświadczyliśmiercidziecka,najmniejzaśpoznałonawłasnejskórze,
czymjestlager.Trafnie-wformieparadoksu-puentujepodjętątuproblematykę,
wnapisanymwierszu,poeta:nOtymniemożnaanimówić,animilczeć”31.
Wprzypadkunniewyrażalności”mamywięcdoczynienianietylezfizyczną,abso-
lutnąniemożliwościąwysłowienia(choć,owszem,jestonolimitowane)czycałkowitą
subiektywnościąprzedstawienia,ilemożeprzedewszystkimzmoralnymzakazem,
tabu32.Tabudotyczywzasadzienieprzedstawieniajakotakiego,lecztylkopewnych
obszarówdoświadczenia,którychukazywaćniewypadalubteżniegodzisięprzed-
stawiaćichwsposóbdowolny;dotyczytozwłaszczasferycielesności,seksualności,
języka,czasamiokrucieństwa,czasamipostępowaniaradykalnieodbiegającegood
normyobowiązującejwdanymnarodzie,społeczeństwieczyspołeczności.Zkwestią
(nie)wyrażalnościściślepowiązanyjestzatemproblemstosowności,atakże-nietylko
wprzypadkuliteraturywspomnieniowej-intymności(obietekategorie,stosowność
iintymność,sązesobąpowiązane;np.autorzyrelacjiobozowychzregułyniepodają
personaliówwspółwięźniówponiżanychwsposóbwyjątkowodrastyczny,podobnie
28
GeoffreyH.Hartmann:Ciemnośćwidoma.Przeł.JoannaKazik.nLiteraturanaŚwiecie”2005,
nr9/10,s.272.
29
AdolfGawalewicz:Refleksjezpoczekalnidogazu.Zewspomnieńmuzułmana.Kraków1968,Wy-
dawnictwoLiterackie,s.19.
30
Tamże,s.24-25.Por.też:nPrzedstawianiejakotrochęmaskowanie,trochęfiltrowanie,jestjakby
osnowąnakładanąnaprzedmiot;przeztęosnowęprzenikajakaśczęśćpierwotnejrzeczywistości:
ilejesttejrzeczywistościijakajestjejjakośćwprzedstawieniu?”(ArnaudRykner:Holocaust-nik-
czemność(nie)przedstawialna.Przeł.BogusławaFrosztęga.nDialog”2001,nr7,s.115).
31
JulianPrzyboś:Oświęcim,[w:]tenże:Próbacałości.Warszawa1961,Czytelnik,s.43-45.
32
Por.ThomasTresize:„Unspeakable”.nTheYaleJournalofCriticism”2001,nr1,s.43.
12
