Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Logika,metaflozofa,flozofareligii.Siedemstudiówflozofcznych
Kantabyłabywtedywzorcempostawytakrozumianegokrytycyzmu.Przeciw-
stawianyzwyklekrytycyzmowidogmatyzmnabierałdlaKantacharakteruwy-
rażeniaonegatywnymzabarwieniu,coznajdujewyrazwjegoKrytyceczystego
rozumu4.
Obydwateterminy-takukrytycyzm”
,jakiudogmatyzm”-bywająjed-
nakwspółcześnieinaczejrozumiane,nieodsyłającwogóle(wkażdymrazie
nieodsyłającbezpośrednio)domyśliKanta.Mówimywtedyodogmatyzmie
ikrytycyzmiejakoopewnychpostawachpoznawczych5.Dogmatyzmbyłby
więcstanowiskiem,nagrunciektóregoprzyjmujesiępewnetwierdzenie
(twierdzenia)jakoniepodważalne,np.nazasadzieautorytetu,mimobraku
uprzedniegobadaniajego(ich)zasadnościi/lubprawdziwości.Przyjmuje
sięwięcpewneprzekonaniadogmatycznie,czyniąctobeznależytegouzasad-
nienia,traktującjejakopewne,nieuwzględniającmożliwych,przeciwkonim
kierowanychzarzutówbądźteżprzyznającimstopieńuznaniasilniejszy,niżna
topozwalająposiadaneracje6.Przekonaniaowskazanychwyżejcechachbyły-
byprzekonaniamiprzyjętymidogmatycznieczy,inaczejmówiąc,przekonaniami
bezkrytycznymi.Przytymujęciu„krytycyzm”byłbystanowiskiem(posta-
wąpoznawczą)przeciwnymdogmatyzmowi.Postawatapostulujepodda-
wanietwierdzeńwyrażającychprzekonania,przedichprzyjęciem,kontroli
A.Lalande,Vocabulairetechniqueetcritiquedelaphilosophie,PUF,Paris1960,s.196-
197,takżeD.Runes(ed.),TeDictionaryofPhilosophy,PhilosophicalLibrary,NewYork
1942,s.71,158-160.
4Kantstwierdzatam:uDogmatyzmzaśmetafizyki,tzn.przesąd,żemożnasię
wniejobejśćbezkrytykiczystegorozumu,jestprawdziwymźródłemwszelkiejniewiary
niezgodnejzmoralnością,niewiary,którazawszejestnawetbardzodogmatyczna”
.Anie-
codalejKantzauważa:uDogmatyzmjestwięcdogmatycznympostępowaniemczystego
rozumubezuprzedniejkrytykijegowłasnejwładzy”
.Por.I.Kant,Przedmowadodrugiego
wydania,[w:]Krytykaczystegorozumu,t.1,przeł.R.Ingarden,PWN,Warszawa1957,
s.43i47.Por.takżeJ.Herbut,Krytycyzm,[w:]PowszechnaEncyklopediaFilozofi,t.6,
PolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu,Lublin2005,s.92-94.
5Terminukrytycyzm”
,podobniejakterminudogmatyzm”sąwieloznaczne.Wtym
tekścieinteresujenasjednakjego(ich)użyciewkontekściepoznawczym.Por.T.Ko-
tarbiński,Elementyteoriipoznania,logikiformalnejimetodologiinauk,ZakładNarodowy
imieniaOssolińskich,Wrocław1961,s.148-149,gdzie,opróczpowyższego,odróżnia
sięinnejeszczeznaczeniadogmatycznościikrytyczności.
6TakzdajesiętenterminrozumiećAlvinPlantinga,stwierdzając:uInoneuse,to
sayofsomeonethatsheisadogmatististosaythatsheholdsherviewmorestrongly
thantheevidencewarrants,forexample;alternatively,itistosaythatsheholdsherviews
uncritically,withoutpayingsufcientheedtoobjectionsandalternatives[ł]”
.Por.
A.Plantinga,Dogmatism,[w:]J.Dancy,E.Sosa(eds),ACompaniontoEpistemology,
BlackwellPublishers,Oxford,UK1992,s.108-109.
