Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
17
Milezyjskafilozofiaprzyrody
ostatecznejinstancji,wczymjużuTalesauwidaczniałobysię
spotykanepóźniejczęsto„metafizyczne”cięciemiędzypostrze-
galnymświatemijegoniepostrzegalnąpodstawą.Podrugie,wie-
loznacznajesttreśćtejzasady.DlaTalesawodajestnietylko
tworzywem,aletakżeżyciem,ruchem,nawetduszą.Wtymsensie
należyrozumiećjegopowiedzenie,żewszystko,pan,jestpełne
bogów(poglądtakipóźniejnazwanopanteizmem).Cosiętyczy
żywościwody,Talesmógłnawiązywaćdopewnegodoświadcze-
nia:dowódNilujakowielkiegoźródłaurodzaju.
Anaksymander.„Krewny,uczeńinastępca”Talesa,Anaksymander
(610/9–547/6p.n.e.),odrzuciłzasadęwody.Jednymzpowodów
byłatrzeciatrudność,awjejrozwiązaniuuwidaczniasiępewien
filozoficznypostęp:radykalnepytaniaprowadządowniosku,że
należyodrzucićnietylkodotychczasowąodpowiedź,lecztakże
wzórodpowiedzi(„pratworzywo”)izastąpićgoinnym:jeśli
Ziemiazawdzięczaswąstabilnośćtemu,żespoczywanawodzie,
torodzisiępytanie,naczymspoczywawoda.Jeśliwodpowiedzi
wskażesięjakieśinnetworzywo,topytaniesiępowtarza:naczym
spoczywatoostatnie.Nowaodpowiedźprowokujenowepytanie,
corzeczywiściemożeprzyprawićozawrótgłowy:kolejnepytania
odsyłajądonieskończoności.DlategoAnaksymanderporzuca
wyobrażenie,żeZiemianaczymśspoczywa.WedługniegoZiemia
swobodnieunosisięwewszechświecie,gdyżwkażdymkierunku
zachowujejednakowąodległośćdojegogranic.Ciekawszyniż
(fałszywa)hipotezaZiemijakocentralnegopunktukosmosujest
wtejodpowiedzi„nowoczesny”wzórwyjaśniania:równowaga
opartanajednakowychodległościachtozaczątekmyśliosilecią-
żeniaiotym,żepolegaonanaprzyciąganiusięmas.
UAnaksymandrazasadęwodyzastępujeapeiron.Zjednejstro-
nyoznaczaonto,conieograniczone:światjestnieskończony
wprzestrzeni,amożeteżwczasie,takżeapeironjestniewyczer-
panymźródłemwszelkiegopowstawania.Zdrugiejstronychodzi
tuocoś(jakościowo)nieokreślonego:owoźródłonietkwiwzna-
nychnamtworzywach,takichjakcztery„żywioły”–ogień,
powietrze,wodaiziemia.Żywiołybowiemmająprzeciwstawne
własności:gorąco(ogień)izimno(powietrze),wilgoć(woda)
isuchość(ziemia);dlategoniesposóbsprowadzićichdojakiegoś
jednego„pratworzywa”.Zamiasttego–utrzymujeAnaksyman-
der–międzyróżnymitworzywamizachodzi„kosmicznaspra-
wiedliwość”.
Najstarszezachowanewdosłownymbrzmieniuzdaniefilozo-
fiigreckiejpochodziodAnaksymandraibrzmi:„Azczegopow-
