Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
19
Krytykareligii
cesówzagęszczaniairozrzedzania.Jeślimimotoprzyznajepo-
wietrzuwyróżnionemiejsce,todziękidośćśmiałemuuogólnie-
niu:takjakpowietrze,którymoddychamy,jestzasadąpodtrzy-
mującąludzkieżycie,takteżmająsięsprawyzpowietrzem
wodniesieniudocałegokosmosu.
KRYTYKARELIGII
Ksenofanes(ur.ok.570p.n.e.wKolofonie),wędrownyśpiewak
(„rapsod”)przemierzającykrajegreckie,przedewszystkimSy-
cylięipołudniowąItalię,nawiązujedofilozofiiprzyrodytrzech
myślicielizMiletu.„Wszystko,copowstaje,jestziemiąiwodą”.
Opierasięprzytymnabystrychobserwacjach:naznaleziskach
skamieniałychodciskówzwierzątmorskichimuszliwgłębilądu
oraznawodziekapiącejwjaskiniach.Relatywizujeniektóresądy
spostrzeżenioweorazłączyogólnewątpliwościcodopoznania–
istniejątylkoprzypuszczenia,leczniewiedza–zmyśląostop-
niowymjegopostępie.Przedewszystkimjednakmaonznaczenie
dladrugiejpostacifilozofii:dlakrytykireligiiidlafilozoficznej
teologii.Zewzględunaswojąoryginalnośćorazradykalizm
należytudonajwiększych.
Krytykareligiipobrzmiewajużwtedy,gdyKsenofaneswy-
jaśniatęczęjakozjawiskoprzyrodnicze.Krytykatastajesięznacz-
nieostrzejsza,gdydemaskujetradycyjnychbogówjakoistotyzu-
pełnienieboskie,choćbyjakoprojekcjeróżnychludów–„We-
długEtiopów,ichbogowiemająpłaskienosyiczarnąskórę,dla
Trakówzaśsąniebieskoocyirudowłosi”–albojakozłewzory:
„HomeriHezjodprzypisalibogomwszystko,couludzijesthań-
bąiwiną:kradzież,cudzołóstwoiwzajemneoszustwa”.Przede
wszystkimjednakdemaskujebogówjakoprojekcjezrelatywizo-
wanedogatunku:„Gdybyjednakwoły,konieczylwymiałyręce
ipotrafiłynimirysowaćlubczynićto,coumiejąludzie,tokonie
namalowałybyobrazybogówpodobnychdokoni,wołydowo-
łów,aichciałauczyniłybypodobnymidoswoich”.
Ksenofanesniepoprzestałna(negatywnej)krytycereligii.
Przeciwstawiającsiętradycyjnejreligiiludowejdoszedłdono-
wego,„oświeconego”pojęciaBoga:„Jedenbóg,pośródbogów
iludzinajwiększy,wcaleniepodobnydoludzi,niciałem,ni
myślą”.Wreprezentowanymtumonoteizmiewyłaniająsięjuż
czteryistotneelementyfilozoficznegopojęciaBoga:Bógjestje-
denjedyny,wyróżniago„absolutny”superlatyw–jestnajwiększy
i(całkiem)inny–jestduchem,aponadtojestsprawcąwszyst-
kiego:„Bezwysiłkuwstrząsawszystkimmyśląumysłu”.
