Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Mickiewicziświatżydowski
Rdzeniemfilomatyzmubyłanaprawaświata,rozprzestrzenianiepo-
czuciaodpowiedzialności,wiarawtwórcząenergięzbiorowości,kierują-
cejsięwswychdziałaniachprzesłankamiracjonalistycznymi,otwartość
nainnych,radośćtworzenia.Organizacyjnecelefilomatówewoluowały
odproblematykisamokształceniowejkuzagadnieniomogólnospołecz-
nym.Napoczątku1819rokuMickiewicz,zabierającgłoswdyskusji
ocelachTowarzystwaFilomatów,podkreślał,żemaonofiobudzaćduch
działaniapublicznego”(VI,49).Wnapisanym1czerwca1819r.projekcie
tworzeniafiliiTowarzystwapozaWilnempoetadopuszczałdoudziału
wpracachtakichfiklubów”:firzemieślników,obywateli,kupcówiwszel-
kiegorodzajuludzi,którzyzdobregocharakterusąznani”(VI,93).Za-
sadaotwartościdlaprzedstawicieliróżnychgrupspołecznychwskazuje
nademokratyzmiegalitaryzmprzekonańfilomatów,nafakt,żenieod-
rzucalioniaprioriludzipozostającychnaraziepozanawiasemspołecz-
negożycia,więctakżenaprzykładstarozakonnych.
Ksenofobiczny,sytuującytęgrupępozanawiasemżyciaspołecznego
stosunekdoŻydów,niebyłwcalepowszechnyanizalecany.Eliaszben
SolomonZalman(1720-1797),zwanyGaonemzWilna,byłnajwięk-
szymautorytetemintelektualnymŻydówtegoczasu;wokresiestudiów
Mickiewiczażywabyłajeszcze(poprzezuczniów)tradycjajegoniezwyk-
łejmądrości.Niemożnawykluczyć,żetradycjatawpływałanapoetę,
5
któryfijużwmłodościprzejawiałszczególnezainteresowaniesprawami
Żydów.[...]WWilnieutrzymywałosobistekontaktyzIzraelitami,m.in.
zestudentamiLewimiNeimanemorazdrukarzemManesem.Mickiewicz
miałsięteżuczyćwtedyhebrajskiegouznanegofilologaklasycznego
ihebraistywileńskiego,ks.SzymonaŻukowskiego”.
6
Programfilomackiniezakładałekskluzywizmuocharakterzenaro-
dowymczyzawodowym.Organizacja,chociażtajna,byłaszerokootwarta.
Wszyscymielibyćwciągnięcidoudziałuwprogramiefizabawyinauki”.
Wprojektachustawdlatowarzystwiklubówpowiązanychzdziałalnoś-
ciąTowarzystwaFilomatówwciążpowtarzasiętooświeceniowehasło.
Asłowofizabawa”oznaczałowówczasnietylkozajęciaocharakterzelu-
dycznym,aleróżnepożytecznezajęciawogóle(jakwtytulestanisławow-
skiegopismaliterackiegofiZabawyprzyjemneipożyteczne”).
5L.Cohn-Sherbok,Historiacywilizacjiżydowskiej,przeł.J.Pierzchała,M.Dziekan,War-
szawa1999,s.140-141.
6K.A.Makowski,WątekżydowskiwbadaniachnadMickiewiczem,[w:]KsięgaMickiewiczow-
ska.Patronowiuczelniwdwusetnąrocznicęurodzin1798-1998,red.Z.Trojanowiczowa,
Z.Przychodniak,Poznań1998,s.439.
