Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RosjaMickiewiczaiMiłosza
35
doodwiecznejCiemnościwopozycjidopowrotuświatładowiecznejŚwiatłości.
PodobniejakwwierszuSprawcazPoematuoczasiezastygłym,wTrzechzi-
machświatemwładamoczłowroga,kosmicznydemon,złydemiurg.
Inwersjateologiczna
Inwersjęteologicznąnapodstawieprzesłanekdziejowychprzeprowadziłwcze-
śniejMickiewicz31.Nieznałdarwinowskiejwizjinatury(jegoprzyrodajestLinne-
uszowa)iniezostawiłświadectwznajomoścignostycyzmóworazmanicheizmu.
Nieposługiwałsięnimiwekspresjidoświadczeńegzystencji.Jednak,podobnie
jakwreligijnejmyśliMiłosza,wyobrażeniaBogajakodziejowegoszatana(lecz
nieszatananatury)stałysiępodstawąteologiipolitycznejrozwijanejwobecRosji.
Zduchatradycjiorężnejpoczętybinaryzmhistoriozoficzny(przypomnijmy:
sytuowałantyrycerskąRosjęnabieguniepółnocnegodespotyzmuwopozycjido
bukolicznejirycerskiejRzeczypospolitejObojgaNarodów)ukierunkowałMic-
kiewiczowskizwrotkuludowości.Przekonany,żewalkawolnościiniewolijest
historycznymprawem(Lelewelowskąusilnościądziejów),wludowościzachwycił
sięsilnąopozycjąDobraiZła.BiegunDobrawprasłowiańskimujęciustanowią
regułysprzyjającezachowaniuirozwojowiżycianaziemi,zaśbiegunZłatoreguły
niszcząceżycienaziemi.Mickiewiczodkrył,żewludowymobrazieświataDobro
zwyciężaZło,alenieostatecznie.Reliktowośćbinaryzmuludowegozobaczyłwsa-
31
MałgorzataZemławoparciuopojęciaprzesąduistereotypuzróżnicowałaobrazRosjiMickie-
wiczaiMiłosza.PrzesąddefiniujezaAnitąKarstenjakoBpoglądemocjonalnienacechowanyinie
zgadzającysięzrzeczywistością”,Bfałszywypoglądiuprzedzonezdanie”,utrzymywaneBzpowodów
emocjonalnych,lenistwamyślowegoibierności”.PrzesądnyMickiewiczpowiększagronomyślicieli
(przeznienawiśćdoRosji)cierpiącychnakompleksniewysłuchanejKasandry.UjęcieZemłyzasi-
latradycjękompromitowaniaKonradajakoniepoczytalnegopyszałkaineurotykawtensposób,że
zaślepiającanienawiśćwytykanajestterazautorowiIIIcz.Dziadów(UstępobrazującyPetersburg
wsposóbpodjętywrozmaitychwątkachprzezŁotmanawUniwersumumysłu,zdaniemZemły,daje
obrazfałszywy,bototylkoBoszałamiającywybuchnienawiścidoRosji”).BStereotypizacjajest-we-
długprzyjętejprzezautorkędefinicjiWalteraLippmanna-uniwersalnymsposobem,którypozwala
namradzićsobieznadmiareminformacji”,Bprzekształcawięc-mówiLippmann-pewnązmienną
strukturęwtrwałąiniezmiennąformę”,alestereotyp-zauważaZemła-Bnietracijednakkontaktu
zrzeczywistością”.TazdolnośćcechujeMiłosza.Jakjużwiadomowmiłoszologiiodjakiegośczasu
jegoobrazRosjiwynikazBPorównaniasystemukulturowegoRosjizdualistycznymmodelemgnozy”.
ZjawiskazachodzącewRosjiwyjaśniaonBdualistycznymwzoremmyślenia,panującymwkulturzero-
syjskiej”.MiłoszpodążatudrogąwytyczonąprzezNikołajaBierdiajewai-cozauważonojużdawniej
-BogumiłaJasinowskiego.WujęciuZemłyzasługąautoraRodzinnejEuropyjestrozwinięcieanalizy
podjętejwdrugiejpołowielat70.wpracachnatematkulturyrosyjskiejautorstwauczonychtartusko-
-moskiewskiejszkołysemiotyki.TezęoBprzeważającymwpływiemodelidualnychnakulturęRosji”
przyjęlituJurijŁotmaniBorysUspienski.PrzyjętaprzezZemłęzasadaprzeciwstawieniapoetówro-
mantycznegoiwspółczesnegoniejestdoutrzymaniawświetlemickiewiczologii.Przeciwstawienie
RosjiMickiewiczaiMiłoszanieuwzględniabowiemdualnegomodeluobrazuRosjiromantykaoraz
nierespektujefaktuwypracowywaniaprzezeńpodstawmetodologicznychdooglądukulturyrosyj-
skiejsubspeciegnosis.Zob.M.Zemła,Miłosz,Mickiewicz,Rosja,BPamiętnikLiteracki”2014,nr1,
s.50,49,51,72,71.
