Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Kategoriamituzperspektywyteoriiprototypu
37
–Czykażdaztychgierjest‘rozrywką’?Porównajszachyzmłynkiem.Amożewszę-
dzieistniejewygranaiprzegranaalbowspółzawodnictwograczy?Przypomnijsobie
pasjanse.Wgrachwpiłkęistniejewygranaiprzegrana;gdyjednakdzieckorzuca
piłkęościanęiznowująchwyta,torysutegojużniema.Zobacz,jakąrolęgrają
sprawnośćiszczęście.Ijakróżnajestsprawnośćwszachachisprawnośćwtenisie.
Pomyśldalejograchtypukorowodówtanecznych:jesttuelementrozrywki,ale
ileżtoinnychrysówcharakterystycznychzniknęło!Wtenotosposóbmoglibyśmy
przejśćjeszczeprzezwieleinnychgrupgier,obserwującpojawianiesięiznikaniepo-
dobieństw.Awyniktychrozważańbrzmi:Widzimyskomplikowanąsiatkęzacho-
dzącychnasiebieikrzyżującychsiępodobieństw;podobieństwwskalidużejimałej.
Podobieństwtychniepotrafięscharakteryzowaćlepiejniżjakonpodobieństwaro-
dzinne”,gdyżtakwłaśniesplatająsięikrzyżująrozmaitepodobieństwaczłonków
jednejrodziny:wzrost,rysytwarzy,koloroczu,chód,temperamentitd.,itd.–Będę
teżmówić:‘gry’tworząrodzinę22.
Jakwidać,relacjeposzczególnychgierbazująnapodobieństwie,alejestto
podobieństwopartykularne,anieglobalne.Łączyonojedenrodzajgryzin-
nymirodzajami,aleniezkażdymznich.Remikjestnaprzykładpodobny
doszachów,bowobuprzypadkachktośwygrywa,aktośprzegrywa.Remik
jestrównieżpodobnydopasjansa,bowobuwykorzystujesiękarty.Pasjans
niejestjednakpodobnydoszachów.Różniąjezarównowykorzystywane
wtrakcierozgrywkiobiekty,jakicele.Wprzypadkupasjansaniechodzi
bowiemozwycięstwonadprzeciwnikiem.Oczywiściemożnapróbować
wskazaćpewneogólneelementypojawiającesięwkażdymprzypadkugry.
Kandydatemmogłobynaprzykładbyćtowarzyszącegrzeodczucieprzyjem-
ności(copozakontekstemprzykładujestzresztąwątpliwe,jeślizważyćna
wyczynoweuprawianiepewnychgier).Odczuwanieprzyjemnościniejest
jednakczymśspecyficznymdlagier.Jakoodczuciepojawiasiętakżewczasie
seksu,paleniaopiumipodziwianiagórskiegokrajobrazu.Niemożezatem
aspirowaćdomianacechywystarczającej,bydanezjawiskokwalifikować
jakogrę,nawetjeślijestcechąkonieczną.
Opróczngry”,którajestnajbardziejznanymprzykłademkategoriizdecy-
dowaniewymykającejsięklasycznemuujęciu,Wittgensteinpokazywał,żeto
22
L.Wittgenstein,Dociekaniafilozoficzne,tłum.B.Wolniewicz,Warszawa2000,s.50–51;
por.idem,Niebieskiibrązowyzeszyt.Szkicedodociekańfilozoficznych,tłum.A.Lipszyc,Ł.Sommer,
Warszawa1998,s.44.Zob.także:M.Mizak,WhyWittgenstein?FamilyResemblances,nLinguaac
Communitas”2005,Vol.15,s.51–70.
