Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
MonteskiuszoPolsce
współczesną,zapowiadałniejakofenomenintensywnejrefleksjipolitycznej
dotyczącejRzeczpospolitej,jakarozwinęłasięweFrancjiwdrugiejpołowie
XVIIIwieku,zdrugiejjednakdalekomudogłębiidociekliwościmyślitakich
autorów,jakGabrieldeMablyzjegoDugouvernementetdesloisdelaPologne
(1771)czyJean-JacquesRousseauzeswoimiConsidérationssurlegouvernement
delaPologne(1772).Oiletychiinnychautorów,zwłaszczafrancuskichfi-
zjokratów17,interesowałprojektniezbędnychreformustrojowych,społecznych
igospodarczych,jakiewydawałysiękoniecznedlaratowaniachylącejsięku
upadkowiRzeczpospolitej,otyleMonteskiuszstawiałsobiepoprostuinnycel:
odkryćiumiejscowićtenkrajnageopolitycznejmapieEuropy
,pokazaćjego
rozwiązanieustrojowejakociekawyprzykładwobrębietypologiirządów,którą
zaproponujewswymfundamentalnymutworzeOduchupraw.Nieznaczyto
jednakwcale,jakzobaczymyponiżej,żejegowyobrażeniuPolski,kraju,którego
nigdysamprzecieżniezobaczył,brakujetrafnościobserwacjiirealizmuspo-
strzeżeń.Wprostprzeciwnie–diagnoza,jakąpostawiłnnaodległość”natemat
Rzeczpospolitej,jestzbioremcennychuwag(szkodatylko,żetaknielicznych
wjegopismach),dośćcelnieoddającychstanfaktycznypolskiejrzeczywistości
społeczno-politycznej,którewpewiensposóbantycypująwspomnianąwyżej
francuskąkrytykęimyślreformatorskądrugiejpołowyXVIIIwieku.
Podstawowympytaniem,którenależałobysobiepostawić,jest:wjakispo-
sóbMonteskiuszokreślaustrójpolitycznyRzeczpospolitejObojgaNarodów.
Należyprzypomnieć,żewswejsłynnejklasyfikacjimożliwychrodzajówrządów
wyodrębniłon,zależnieodsposobuicharakterusprawowaniawładzyzwierzch-
niej,trzypodstawowetypy:republikański,monarchicznyidespotyczny:nrząd
republikańskijestten,wktórymcałylud,lubtylkoczęśćludu,posiadanajwyż-
sząwładzę;monarchiczny
,gdziewładajeden,alenapodstawieprawstałych
iwiadomych;natomiastwrządziedespotycznymjedenczłowiek,bezzobowią-
zańibezprawideł,poddajewszystkoswojejwoliizachceniu”18.Wobrębiepoję-
ciarządurepublikańskiegoMonteskiuszwskazałponadtonajegodwiemożliwe
formy
,biorącpoduwagęrealnystopieńudziałuludu(fr.peuple)wsprawowaniu
władzy:nKiedywrepublicelud,jakociało,manajwyższąwładzę,wówczasjest
todemokracja.Kiedynajwyższawładzajestwrękachczęściludu,nazywasięto
arystokracją”19.
17Por.zwłaszcza:M.Blaszke,ObrazinaprawaRzeczypospolitejwmyślispołeczno-politycznej
fizjokratyzmuBaudeauiLeMercierdelaRivière,Warszawa,WydawnictwoIFiSPAN,2000.
18Monteskiusz,Oduchupraw,op.cit.,s.17.
19Ibid.
