Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Spuściznaprzeszłości
47
mielinatoinnespojrzenie.NadługoprzedwybuchemIWojnyświatowej
Niemcybyłynajbardziejzasobną,najpotężniejsząinajbardziejzaawansowaną
gospodarkąnakontynencie.WostatnichlatachpokojuNiemcyodpowiadały
zadwietrzecieeuropejskiejprodukcjistali,połowęwydobyciawęglakamien-
negoibrunatnegoorazwytwarzałyo20%więcejenergiielektrycznejniżWiel-
kaBrytania,FrancjaiWłochyrazemwzięte42.W1914r.,dziękipopulacjiok.
67milionów,imperiumniemieckiezarządzałoznaczniewiększymizasobami
ludzkiminiżjakiekolwiekinneeuropejskiemocarstwokontynentalnezwyjąt-
kiemRosji.Dlaporównania,wtymczasieWielkaBrytania,FrancjaorazAu-
stro-Węgrymiałypomiędzy40a50milionówludności.Niemcybyłyświato-
wymlideremwnajnowocześniejszychgałęziachprzemysłu,takichjakchemia,
farmaceutykaczyelektryka.Wrolnictwiemasowewykorzystanienawozów
sztucznychorazmaszyndo1914r.zmieniłoobliczewydajnościareałówziem-
skichnapółnocyiwschodzie.PrzykładowowtymczasieNiemcyodpowiada-
łyzajednątrzeciąświatowejprodukcjiziemniaków.Począwszyodprzełomu
wieków,abyćmożejeszczewcześniej,dynamiczniepodnosiłsięstandardży-
cia.Produktywielkichniemieckichprzedsiębiorstwprzemysłowych,takich
jakTysseniKrupp,SiemensiAEG,HoechstiBASF,nacałymświeciesłynęły
zeswejjakości43.
Postrzeganeznostalgiązperspektywywczesnychlatmiędzywojnia,dlawie-
luNiemcysprzed1914r.byłyrajempokoju,pomyślnościiharmoniispołecz-
nej.Ajednakpodpowierzchniądostatkuipewnościsiebie,Niemcybyłyner-
wowe,niepewneiudręczonewewnętrznyminapięciami44.Dlawielujużsamo
tempozmianekonomicznychorazspołecznychbyłoprzerażająceioszałamia-
jące.Starewartościzdawałysięzanikaćwgalimatiasiematerializmuinieokieł-
znanejambicji.Kulturamodernistyczna,odmalarstwaabstrakcyjnegopomu-
zykęatonalną,wniektórychkręgachspołeczeństwazwiększałapoczuciedez-
orientacji45.Prastaradominacjapruskiejarystokracjiziemskiej,którąBismarck
takbardzostarałsięzachować,zostałapodkopanaprzezpędniemieckiego
społeczeństwakunowoczesności.Burżuazyjnewartości,zwyczajeiwzorceza-
chowańdo1914r.zatriumfowaływwyższejiśredniejklasiespołeczeństwa;
leczrównocześnieionemusiałystawićczołacorazwiększejpewnościsiebie
przemysłowejklasierobotniczej,zorganizowanejwpotężnyruchsocjaldemo-
kratycznyludzipracy.Niemcy,wprzeciwieństwiedoinnychkrajówEuropy,
stałysiępaństwemnarodowymnieprzedrewolucjąprzemysłową,leczwjej
42AlanMilwardiSamuelB.Saul,TheDevelopmentoftheEconomiesofContinentalEurope1850-1914,
London1977,s.19-20.
43Jeżelichodziospojrzenieogólne,zobaczHubertKiesewetter,IndustrielleRevolutioninDeutsch-
land1815-1914,FrankfurtamMain1989.
44VolkerUllrich,DienervöseGrossmacht1871-1918:AufstiegundUntergangdesdeutscbenKaiser-
reichs,FrankfurtamMain1997;JoachimRadkau,DasZeitalterderNervosität:Deutschlandzwischen
BismarckundHitler,München1998.
45AugustNitschkeetal.(red.),Jahrhundertwende:DerAufbruchindieModerne1880-1930,2tomy,
Reinbek1990.
