Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Spuściznaprzeszłości
51
zmem,ajeżelipartieliberalnebyłydlanichszczególnieatrakcyjne,towsporej
mierzewłaśniezewzględunajednoznacznepoparcieutworzenianarodowego
państwaniemieckiego56.AzatemogólnierzeczbiorącdziejeŻydówpodko-
niecXIXwiekutoopowieśćosukcesie,asamiŻydzibylizwiązaniprzede
wszystkimznajbardziejnowoczesnymiipostępowymidziedzinamispołecz-
nego,kulturowegoorazekonomicznegorozwoju57.
Towłaśnierozwójnatychpłaszczyznachsprawił,żeŻydzistalisięcelem
niezadowolonych,pozbawionychskrupułówmącicieli,takichjakHermann
Ahlwardt.Dlazniechęconychinieudaczników,którzyczulisięzepchnięcina
bocznytorprzeztaranindustrializacjiitęsknilizaprostszym,bardziejupo-
rządkowanym,bezpiecznymorazbardziejzhierarchizowanymspołeczeń-
stwem,takimjakto,którewedługichwyobrażeńfunkcjonowałownieodległej
przeszłości,Żydzisymbolizowalikulturową,finansowąispołecznąnowocze-
sność.NigdzieniebyłotoprawdąbardziejniżwBerlinie,mieście,któreuusy-
nowiło”Ahlwardta.W1873roku,kiedygorączkowyciągwydatkówiinwesty-
cjitowarzyszącyeuforiipoutworzeniuRzeszyspotkałgwałtownykoniec,go-
spodarkamiastadoznałapotężnegociosu.światowykryzysgospodarczy,wy-
wołanyprzezklęskęinwestycjikolejowychwStanachZjednoczonych,dopro-
wadziłdomasowychbankructworazniepowodzeńbiznesowychwcałych
Niemczech.Wyjątkowomocnoucierpiałyniewielkieprzedsiębiorstwaizakła-
dy.Niepojmującpotężnychsiłrujnującychichśrodkidożycia,ciktórzyucier-
pielinajbardziejbeztrududawaliwiaręsłowomkatolickichikonserwatyw-
nychdziennikarzy,obwiniającychzawszystkożydowskąfinansjerę.
Kryzystrwał,adodziennikarzyprzyłączyłsiękapelansądowyAdolfStoc-
ker.Byłczłowiekiemskromnegopochodzenia,któryruszyłnakrucjatęmającą
wyrwaćklasęrobotnicząspodwpływusocjaldemokratów.Stockerstworzył
PartięChrześcijańsko-Społeczną,którawwyborach1880r.walczyłapodjed-
noznacznieantysemickimihasłami.NowąsprawępoparłMaxLibermannvon
Sonnenberg,któryw1880r.pomógłzorganizowaćnarodowąpetycjęousu-
nięcieŻydówzestanowiskpublicznych.Dowyjątkowychradykałówzaliczał
sięErnstHenrici.Jegoretorykabyłatakzajadła,żewywołałazamieszkiwpo-
morskimSzczecinku.Ichkulminacjąbyłospaleniesynagogi.Towłaśnie
wstronętegoruchuskłaniałsiępodkonieclat80.HermannAhlwardt,
mszczącsięzadoznanąhańbęksiążkąobwiniającąmachinacjeżydowskichli-
chwiarzyzajegofinansowetarapatyorazsugerującą,żeŻydzisąwniemieckim
społeczeństwiewszechmocni.Niestetydlaniego,dowody,któredostarczyłna
poparcieswoichhipotez,dokumentyujawniające,żeniemieckirządjestopła-
canyprzezżydowskiegobankieraGersonavonBleichrödera,okazałysiębyć
56PeterPulzer,uJewsandNation-BuildinginGermany1815-1918”,YearBookoftheLeoBaeckInsti-
tute,41(1996),s.199-214.
57ZobaczprzedewszystkimWernerE.Mosse,JewsintheGermanEconomy:TheGerman-Jewish
EconomicElite1820-1935,Oxford1987orazidem,TheGerman-JewishEconomicElite1820-1935:
ASocio-CulturalProfile,Oxford1989,tonietylkoświetnepracenaukowe,alerównieżnostalgiczne
uczczenieosiągnięćgrupyspołecznej,wktórejurodziłsięMosse.
