Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
36
AntoniCetnarowicz
sek,żenosiłoncharakterproaustriacki,klerykalnyiantyliberalny.Generalnierzecz
biorąc,historiografiawłoska,zwłaszczaporoku1918i1945,obarczonabyłapodej-
ściemnacjonalistycznym4.
Gdywziąćpoduwagędawnąhistoriografięjugosłowiańską,tozajmowałasięona
tylkoposzczególnymifazamiodrodzenianarodowegowIstriilubwybranymizagad-
nieniami.Iwtymprzypadkubalastideologicznyiówczesnametodologiazaciążyłyna
ogólnymobraziestosunkównarodowościowychiocenieodrodzenianarodowego5.
VjekoslavSpinćić6jakopierwszy,jeszczewroku1924podjąłpróbęszerszegoopisa-
niaruchuodrodzeniowegowIstrii,zwracającprzytymuwagęnanajwcześniejszejego
przejawy,sięgająceepokinapoleońskiej,okresuiliryzmuiroku1848.Zpóźniejszych
publikacjiautorówchorwackichnauwagęzasługująpraceMatkoRojnicia7iBožo
Milanovicia8.ZarównoRojnić,jakiMilanović,podobniejakBenussi,podkreślali,że
władzeaustriackiewykorzystywałyniechęćChorwatówiSłoweńcówwobecmiesz-
czaństwawłoskiegoiwsposóbpośredniprzyczyniłysiędoich„przebudzenia”,ale
−jaktwierdziRojnić–błędembyłobynarodzinychorwackiejisłoweńskiejideinaro-
dowejinterpretowaćjakowynikprzeciwstawianiasięwładzaustriackichwłoskiemu
irredentyzmowi.Milanovićzkoleizwracauwagęnawpływyzewnętrznepłynące
zZagrzebiapoprzezRijekę,atakżezTriestu.Zasługątegoautorajestniewątpliwie
ukazaniesytuacjigospodarczejistosunkówspołecznych,sprawkościelnychioświaty
wIstrii,chociażniepodjąłonpróbywyjaśnienia,wjakisposóbczynnikitewpłynęły
naobudzeniesięświadomościnarodowejChorwatówiSłoweńców.VjekoslavBratu-
lić9,podobniejakVivante,usiłowałtłumaczyćgenezęodrodzenianarodowegona
grunciespołeczno-ekonomicznychprzesłanek,akcentującprzytympowstaniewśród
ChorwatówiSłoweńcówświadomościprzynależnoścido„jugosłowiańskiejwspólno-
ty”.WśladyBratuliciaidzieZvaneČrnja,tłumaczącpowstanieruchuodrodzeniowego
iwalkęnarodowościowąwIstriiprzeciwieństwami
pomiędzywielkąwłasnościąiburżuazjąkupieckąachłopami,którzyuzyskawszyprawowłasno-
ściziemi,stworzylinaniejdrobnąchłopskąwłasność,ekonomiczniewolną,aleobciążonądłu-
giem10.
Obszernyobrazsytuacjispołeczno-ekonomicznejIstrii,atakżerysstosunkówet-
nicznychprzynosimonografiaIvanaBeuca11.Azatemmożnapowiedzieć,żehistorio-
grafiachorwackadolatsiedemdziesiątychXXwiekuusiłowałaukazaćpoczątkiruchu
narodowegowIstriinatleprzemianekonomiczno-społecznych(zwłaszczaprzenikania
stosunkówkapitalistycznychnawieś).Przedstawianopojedynczeinicjatywymającena
4T.Wiggermann,K.uK.KriegsmarineundPolitik.EinBeitragzurGeschichtederitalienischen
NationalbewegunginIstrien,Wien2004,s.13–14.
5D.Šepić,NekiproblemiintegracijehrvatskenacijeuIstriusvijatlunašehistorigrafije[w:]Društveni
razvojuHrvatskoj(od16.stoljećadopoćetka20.stoljeća),red.M.Gross,Zagreb1981,s.273–275.
6Vj.Spinćić,RazvitaknarodnogpreporodauIstri[w:]D.Gruber,Vj.Spinćić,PovijestIstre,Zagreb
1924.
7M.Rojnić,NacionalnopitanjeuIstri1848–49,„Historijskizbornik”,1949/1–4.
8B.Milanović,Istrauosvitunarodnogpreporoda,Pazin1960(późniejjakot.1pracyHrvatskinarod-
nipreporoduIstri,Pazin1967,it.2,Pazin1972).
9Vj.Bratulić,PolitićkestrankeuIstrizavrijemenarodnogpreporoda[w:]Hrvatskinarodnipreporod
uDalmacijiiIstri,Zagreb1969.
10KnjigaoIstri,red.Z.Črnja,M.Bertoš,Zagreb1968,s.35.
11I.Beuc,Istarskestudije,Zagreb1975.