Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
AntoniCetnarowicz
okresodroku1907do1941.Itęfazędzielionjeszczenadwaetapy:lata1907–1918
oraz1918–194115.
OdrodzenienarodowewIstrii,które–podobniejakwDalmacji–rozpoczęłosię
późniejniżwChorwacjibańskiej,odegrałoważnąrolęwprocesiekształtowaniasię
nowoczesnegonaroduchorwackiego.Marównieżznaczeniedlarozwojusłoweńskiego
ruchunarodowego.GłównątreśćruchuodrodzeniowegostanowiławalkaChorwatów
iSłoweńcówzmniejszościąwłoską(mieszczaństwo,właścicieleziemscy,biurokra-
cja),broniącąswejhegemoniipolitycznejispołecznej.Istria,którawepocenapoleoń-
skiejznajdowałasiępodrządamifrancuskimi,wroku1814weszławskładAustrii,
aściślej–utworzonegorokpóźniejKrólestwaIlirii.Dziesięćlatpóźniejcałypółwysep
IstriadecyzjącesarzastałsięodrębnąprowincjąadministracyjnązcentrumwPazi-
nie16.WrazzTriestemiGorycjąobszartenpodlegałzarządowirezydującego
wTrieściegubernatoratzw.AustriackiegoPrzymorza(Küstanland).Wzakresieliczby
istrukturyludności,towedługstatystykaustriackichzroku1846,posługującychsię
jakokryteriumtzw.językiemmówionym,Istrialiczyła226448mieszkańców,zczego
134453(59,4%)stanowiliChorwaci,60040(26,5%)Włosi,a31995(14,1%)Sło-
weńcy.Oprócztegowspomnianastatystykawymieniaokołotysiącaosiedlonychtu
ArumunówiŻydów17.IstryjscyChorwacimówiliswoimojczystymjęzykiem(dialekt
czakawski),którynazywalichorwackimlubsłowińskim.Ideeiliryzmuprzenikałydo
IstriiwlatachczterdziestychXIXw.,powoliznajdujączwolennikówwśródnielicz-
nychprzedstawicieliinteligencjiwykształconychwChorwacjilubGorycji18.
Wokresierewolucji1848–1849płynącezZagrzebiaiLublanyhasłanarodowenie
znajdowałyzbytszerokiegoodzewu.Słowiańskaludnośćchłopskabyłaprzede
wszystkimzainteresowanapoprawąswejsytuacjiekonomicznej.Wwyborachdopar-
lamentuwiedeńskiegowystarczającąliczbęgłosówuzyskałtylkojedenChorwat,sę-
dziazKastavu,JosipVlah.TylkoludnośćwschodniejIstriiwyrażałagotowośćzjed-
noczeniazChorwacją,jednocześnieuderzałbrakjasnookreślonegopojęcianarodu.
Wjednejzeswychdeklaracji,sprzeciwiającejsiężądaniuWłochówwprowadzenia
językawłoskiegojakourzędowego,mieszkańcyokręguKastavpisali:„Miponarodu
ijezikuSlavjani”,winnymmiejscupodkreślali,żemówiąjęzykiemiliryjskim19.
WokresieneoabsolutyzmuBachagermanizacyjnapolitykaWiedniauniemożliwia-
ławpraktyceszerzenieideinarodowych,alemimotoideologiailiryjskadocierałaz
RijekiiTriestu.Tenostatniwyrósłnaważnyośrodekżyciakulturalnegoinarodo-
wegonietylkoSłoweńców,aleiChorwatów.Tamdziałałozałożonejeszczewroku
1848„Slavjanskodruštvo”iukazywałysięczasopisma„Slavjanskirodoljub”
i„JadranskiSlavjan”.ZTriestemzwiązanybyłwpoczątkowymokresieswejdziałal-
nościJurajDobrila,któryzostawszywroku1858biskupemdiecezjiporećko-pulskiej,
15N.Šetić,OpovezanostiIstresostalimhrvatskimzemljama.„Našasloga”1870.–1915.,Zagreb2005,
s.42–55.
16B.Milanović,Hrvatskinarodni...,t.1,s.55–56.
17D.Šepić,OprocesuintegracijehrvatskenacijeuIstri[w:]DruštvenirazvojuHrvatskoj...,s.252.
18M.Rojnić,KnjiževneikulturnevezeIstreiZagrebauprošlosti,Zagreb1931,s.31in.;J.Ravlić,Pe-
tarStudenacprvihrvatskinarodnipreporoditeljuIstri,Pazinskimemorijal,1971,t.2,s.83–105;
M.Strćić,IlirskipokretiIstrani,KalendarFraninaiJurinaza1985,Pula1985,s.69in.;B.Marušić,
SlovenskanarodnainpolitićnazavestnaPrimorskempredletom1848,„Goriškiletnik”,nr10,1983,
s.61−73.
19J.Šidak,M.Gross,I.Karaman,D.Šepić,Povijesthrvatskoganarodag.1860–1914,Zagreb1968,
s.254–256;B.Milanović,Hrvatskinarodni...,t.1,s.152–175.