Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
naKrymieniżmodamiwParyżu.Równieznamiennejest,żeżoł-
nierzySobieskiegotrzebabyłookręcaćpodWiedniempowrósłami,
abyAustriacyniewzięliichzaTurków
2
.Fakttenunaocznia,jak
wielkimuproszczeniemjestkoncepcjakulturowojednorodnej„środ-
kowejEuropy”.
DobrąilustracjąróżnicymiędzyzaangażowaniemnarzeczKoś-
ciołarzymskiegoaopcjąnarzecz„cywilizacjiłacińskiej”jestUnia
Brzeska(1596).Celemjej(abstrahujemywtejchwiliodtrudności,
którenapotkałajejrealizacja)byłoprzecieżwyraźneoddzielenieka-
tolicyzmuod„latynizmu”,czyliprzynależnościdocywilizacjiza-
chodniej.Dziękiuniirusińskaludnośćpaństwastałasiękatolikami
obrządkuwschodniego,awięcczłonkamikatolickiejwspólnotykoś-
cielnej,zachowującymiodrębną,niełacińskątożsamośćkulturową.
FeliksKonieczny,któregoteoria„cywilizacjiłacińskiej”cieszysię
dziśwPolscedużąpopularnością,głębokonadtymubolewał.Unia
Brzeska,dowodził,byłabłędem,którypowstrzymałrozwójkato-
licyzmunaWschodzie.MiałabyćpomostemmiędzyZachodem
aWschodem,wrzeczywistościjednakbudowaniemostówcywili-
zacyjnychprzynosizawszefatalneskutki.Kulturypowinnybyć
homogeniczne;dążeniadokulturalnych„syntez”osłabiająenergię
cywilizacyjnąiowocująrozkładem.DawnaPolskautraciłałączność
zZachodemskutkiemniefortunnychdążeńdosyntezyZachoduze
Wschodem;ostatecznyminieuniknionymrezultatemtegobłędubyła
utrataniepodległości.AbyodzyskaćswemiejscewEuropie,Polska
musiwięcpowrócićdoswychkorzeni„łacińskich”;zrzecsięwszel-
kiejsyntezyzeWschodem;odgrodzićsięodWschodu,stojąctwardo
2
PatrzJ.Tazbir,Stosunekdoobcychwdobiebaroku,w:Z.Stefanow-
ska(red.),Swojskośćicudzoziemszczyznawdziejachkulturypolskiej,
Warszawa1973,s.102.Por.takżeJ.Tazbir,CultureoftheBaroquein
Poland,w:A.Mączaketal.(eds.),EastCentralEuropeinTransition,
Cambridge1985.Tazbirtrafniezauważył(powołującsięwtejkwestiina
rozprawęS.ZakrzewskiegoWschódiZachódwhistoriiPolski,1980),że
uwydatnianieobecnościpierwiastkówwschodnichwkulturzepolskiej
wcaleniekolidujeztezą,żePolskaspełniaławdziejachrolę„przedmurza
chrześcijaństwa”(patrzJ.Tazbir,PolskaprzedmurzemEuropy,TwójStyl,
Warszawa2004).
4
