Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Odrodzenie,któregotwórcaminiebędąartystyczniherosi,leczodro-
dzonewpiękniemasypracujące.Pozostawałwięcswegorodzajuso-
cjalistązarównowpisarstwie,jakiwdziałaniachspołecznych,
skupiającychraczejszczupłegronawyznawców.Pośródnichnajwybit-
niejsząosobistościąbyłapisarkaMariaDąbrowska(1889–1965),autor-
kasławnegocyklupowieściowegoNoceidnie(1931–1934),cieszącego
sięjednocześnieuznaniemznawcówiczytelnicząpopularnością,co
wyjątkowewliteraturzenowoczesnej.Wpierwszymdwudziestoleciu
PolskiLudowejbyłaautorytetemkulturalnym,awiernaAbramowskie-
mu,któregosłuchałaiczytaławmłodości,wygłosiławniezależnym
KlubieKrzywegoKołaprzełomowydlajegorecepcjiodczyt
2
.Zaprze-
stanowtedyoficjalnegorugowaniajegomyśliiznowubyłonobecny
inieobecnyzarazem.
Pośrednichinspiracjiartystycznychiestetycznych,sprawionych
przezdziełoEdwardaAbramowskiego,niedasięspisać,ponieważbyły
oneniezliczone.Mnożącesięprzedwojnąawangardowegrupyikręgi
prześcigałysięwmanifestacjach„sztukiniezależnej”,choćniektóre
deklarowałyteż„zaangażowanie”,któremiałopóźniejstaćsięsztan-
daremsocrealizmu.NajważniejsząliteraturęcałegoXXstulecianazy-
wasięostatnio„modernistyczną”,podkreślającjejartystycznąauto-
nomięispołecznąwyniosłość.Możnaprzyjąćże,różnienazywane,
„doświadczeniemetafizyczne”byłojejnieustanną,upragnionąinklina-
cją.WwarszawskimMuzeumNarodowymprezentowanajestwłaśnie
wielkawystawaStanisławaIgnacegoWitkiewicza(1885–1939),lepiej
znanegojakoWitkacy
3
.Byłonnadzwyczajpłodnymmalarzem,teore-
tykiemsztuki,powieściopisarzem,dramaturgiemorazfilozofem.Jako
skrajnyindywidualistafilozofięswojąpoświęciłIstnieniuPoszczegól-
nemu,cogowyraźnieróżniłoodAbramowskiego.Bardzosięjednak
przejmował„zanikiemuczućmetafizycznychwzwiązkuzrozwojem
społecznym”,opracowałteż„teorięczystejformywsztuce”,która
uczuciatemiaławyrażaćipobudzać,amalowałw„agnostycznym”
podnieceniu,stymulowanymużywkamiinarkotykami.Podstawowa
strukturajegopoglądów,itonieukryta,jestsymetrycznawobecfilo-
zofiiAbramowskiego:doświadczeniemetafizyczneosiąganeformąar-
tystyczną.Nigdyjednakżenieodniósłsiębezpośredniodojegodzieł,
aniteżnieuznałpowinowactwalubinspiracji.Zato–mówiącpo-
2
OpublikowanynastępniejakoesejNonomnismoriar,„NowaKultura”1958,
nr27.
3
Witkacy.Sejsmografprzyspieszenia,MuzeumNarodowewWarszawie,8lipca–
9października2022.
12
