Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Teoretyczno-metodologicznezałożeniapracy
1.Środekczynnościjakoprzedmiotbadań
Wdotychczasowychopracowaniachporuszającychzagadnienieśrodka
czynności,wzależnościodprzyjętegokryterium–znaczeniowego,struktural-
negoczyteżsyntaktycznego–rzeczownikitemiałyróżnyzakressemantyczny.
Termin„środekczynności”zastępujeirozszerzazakreswystępującego
wcześniejwopracowaniachjęzykowychterminu„instrument”czyteż„narzę-
dzie”.Rzeczownikioznaczeniunarzędziabyływskazywanewgramatykach
językapolskiegoodpołowyXIXw.przyokazjiomawianiazagadnieńmorfolo-
gicznych–fleksyjnychbądźsłowotwórczych.Informacjenatematinstrumen-
talnegoznaczeniarzeczownikówzsufiksem-dłoodnaleźćmożnanp.wGrama-
tycejęzykapolskiegoJózefaMuczkowskiego,którywskazujeichpodstawy
czasownikowe:„imionaztąrdzennąurobionezesłówwszystkichodmianprzez
zamianęćnatęzgłoskęznacząrzeczysłużącedoczynieniatego,cosłowo
wyraża”[1860,s.39,40],podającprzykłady,np.kowadło,czerpadło,przykry-
wadło,pieścidło,bawidło,mydło.Podobnestwierdzeniadotycząrzeczowników
zprzyrostkiem-ak,które„wskazująusposobienielubnarzędziedoczynienia
rzeczyprzezpierwotniakoznaczonej,np.przetakodprzetaczać,wijak,obijak,
czerpak,dzierżak,rzezak‘nóż,,deptak‘młyn,,pływak”[Muczkowski1860,
s.45].Uwaginatematbudowysłowotwórczejnarzędziodnaleźćmożnarównież
wpracyAntoniegoMałeckiegopt.Gramatykajęzykapolskiegowiększa,gdzie
autornastępującookreślaznaczeniewyrazówzsufiksem-dło,-ło(szydło,
mydło,radło,tarło,wiosło):„utworzonetakwyrazypowiększejczęści(nie
zawsze!)oznaczająnarzędzieczynności,októrąchodzi”[1863,s.213].
WgramatykachpochodzącychzIpołowyXXw.,wpartiachpoświęconych
morfologii,pojawiająsiędefinicjenominainstrumentioczęścioworozszerzo-
nymzakresiesemantycznym.HenrykGaertnerwyróżniarzeczowniki„narzędne,
