Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Środekczynnościjakoprzedmiotbadań
17
stanowiąwyrażeniareprezentującemateriał,gdyżsątoobiekty,któremają
własnykształt,niestająsięczęściąpatiensa,alemusząbyćuwzględnione
wcharakterystycejegonowegostanu[Grochowski1975,s.40].Zakresseman-
tycznyśrodkaczynnościjakoskładnikatreściowegozdaniajestjednakrozumia-
nyprzezM.Grochowskiegobardzowąsko.Nienależądoniegonp.nazwy
przedmiotówmartwych,maszyn,występującewzdaniuwpozycjinominatyw-
nej,np.Karabinstrzela,Ołówekpisze,Piłatniedrzewo,które,wedługautora,
informująoichzdolnościdodziałania.Równieżpozaklasąśrodkówczynności
umieszczaautortzw.quasi-instrumenty,doktórychnależączęściciałaagensa,
np.łokieć,ręka.
TerminużytyprzezM.Grochowskiegozostałprzyjętywpolskiejliteraturze
językoznawczejiposłużyłdonazwaniasemantycznejkategoriisłowotwórczej.
Kategorianazwśrodkówczynności(dawniej:nominainstrumenti)zarówno
wpolszczyźnieogólnej,jakiwgwarachbudziławprzeszłościwielewątpliwo-
ści.Problemstanowiłzarównojejzakressemantyczny,jakrównieżwyznaczniki
formalne.
Strukturalneujęciasłowotwórstwa–nawiązującadoteoriiJanaRozwadow-
skiego[1921]odwuczłonowejbudowiewyrazu,składniowainterpretacja
W.Doroszewskiego[1946]ionomazjologiczneujęcieMilošaDokulila[1979]–
derywatyoznaczeniuinstrumentalnymtraktowałyjakowspółrzędnedorelacji
sprawcyczynności.Ponieważnominainstrumenticharakteryzująformanty
wielofunkcyjne(np.-arka,-nik,-acz,-aczka),powodująceichformalnązbież-
nośćm.in.zodczasownikowyminazwamiwykonawcówczynności,wewcze-
snychujęciachstrukturalnychumieszczanojezazwyczajwkategoriinazw
agentywnych,negującwyodrębnianieosobnejkategoriinazwnarzędzi[Laskow-
ski1972,s.12]lubteżuznawanojejistnieniejako„niecokonwencjonalne”
[Grzegorczykowa1984,s.42],ograniczającsiędowskazaniatychformantów,
którewyspecjalizowałysięwtworzeniunazwnarzędzi(-arka,-ałka,-nica,-dło,
-ka)[zob.np.Grzegorczykowa1984,s.42;Tracyngier1989].
Uznającklasyfikacjęsemantycznązawtórnąwobeclogiczno-syntaktycznej,
W.Doroszewski[1963,s.296]umieściłnazwynarzędziwewnątrzklasyod-
czasownikowychformacjiczynnychpodmiotowych,oboknazwwykonawców
czynności.RomanLaskowskiwpracySłowotwórstworzeczownikawdialektach
laskich,scharakteryzowałnominainstrumenti„jakoformacjedewerbalne,
będącenazwami[...]nieżywotnych[...]wykonawcówczynności[...]nazwanych
przezczasownikidladanychformacjimotywujące”[1972,s.9],traktującje
jakopodkategorięsemantycznąjednejkategoriisłowotwórczejrzeczowników
agentywnych[1972,s.12].Nominainstrumentijakokategoria(lubpodkatego-
ria)semantyczno-słowotwórczapojawiasięrównieżwinnychopracowaniach
zzakresujęzykoznawstwaogólnopolskiego,np.HelenySatkiewicz[1969],
KrystynyKleszczowej[1981]oraznagruncieslawistycznymwpracyBarbary
Oczkowej[1977],poświęconejnazwomnarzędziwjęzykuserbsko-chorwackim,
