Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Słowowstępne
Książka,którąoddajęwręceipodosądczytającejpubliczności,stanowipodsumowaniekolejnegoetapuwhistoriimoichstudiównadkarlizmem,podjętychjeszcze
wostatniejdekadzieubiegłegostulecia.Ichpoprzedniplonstanowiłyprzedewszystkim:obszernyrozdziałokarlizmiewmojejksiążceokontrrewolucjimonarchistycznej
ikatolickiejwkrajachromańskich,opublikowanejw2002iwznowionejw2006roku[1],orazstudiumnatematsocjalistycznejdewiacjiwruchukarlistowskim,zaistniałej
wlatach60.i70.ubiegłegowieku,ogłoszonew2011roku[2].Pomiędzytymidwomarozprawami(ipóźniej)opublikowałemteższeregartykułóworóżnychaspektach
karlizmuwpracachzbiorowychiwczasopismachnaukowych[3]—równieżwjęzykukastylijskimiwHiszpanii[4],hasełencyklopedycznych,atakżeniemałąliczbę
drobniejszychprzyczynków,biogramów,notinformacyjnychiprzekładów,którychpedantycznąenumeracjąniebędęnużyłczytelników[5].
Zanimdokonamprezentacjizawartościtegozbioru,roztropniebędziepowiadomić,czegownimCzytelniknieznajdzie.Przedewszystkimniematusystematycznego
ichronologicznegowykładuhistoriikarlizmu.Jesttobowiempracao(tradycjonalistycznej)filozofiipolitycznejkarlizmu,anieojegodziejach.Faktyhistoryczne
sąprzywoływanejedynieotyle,oilebyłotoniezbędnedlarozjaśnieniaiwskazaniazdarzeniowegokontekstuporuszanychproblemów,jaknaprzykład„kwestii
dynastycznej”,będącejbezpośredniąprzyczynąnarodzinkarlizmujakoruchuprotestuprzeciwkozłamaniuzasadsukcesjitronu.Jeśli,mimowszystko,ktośpoczułbysię
zawiedzionytymbrakiem—zwłaszczabarwnegoifascynującegoaspektuheroicznegowojenkarlistowskich—tomogęgotylkozaprosićdolekturywspomnianego
rozdziałumojejksiążkiokontrrewolucji,gdziedziejekarlizmuzostałyprzedstawione.Wprawdziedysponującwówczasznacznieskromniejsząniżdziśbaząźródłową,
nieustrzegłemsiętampewnychbrakówinieścisłości,nadtozaśniemogłemoczywiścieuwzględnićokresunajnowszego,tojednakpozwolęsobiewyrazićnieskromnie
opinię,żejakdotądniktwPolscenieprzedstawiłpełniejszegoobrazuhistoriitegoruchu.
Jużtylkoprostąkonsekwencjąniehistorycznościtejpracyjestpominięciekarlizmu„niepeninsularnego”,czylikarlizmuwhiszpańskojęzycznychkrajachzamorskich
(Ultramar),więcprzedewszystkimhispanoamerykańskiego,awartopodkreślićnietylkojegoXIX–wieczneantecedencje,leczrównieżcałkiemwspółczesnyrenesans
—zwłaszczawArgentynie,ChileiPeru—znaczonytakspektakularnymi„konwersjami”,jakakcesdokarlizmu[6]byłegoprezydentaUrugwaju,JuanaMaríiBordaberry
Aroceny(1928–2011),ofiarymściwegoodwetuzaopór,którystawiłrewolucjikomunistycznej.Szczęśliwiemożnapolecićcałyblokkompetentnychstudiównatemat
karlizmuwróżnychkrajachAmerykiRomańskiej,opublikowanychwopasłymtomiewydanymzokazji175rocznicynarodzinkarlizmu[7].
Niebyłoteżmoimcelemopisywanieszczegółowychpropozycjiprogramowychkarlistówkolejnychgeneracjiwzakresierozmaitychkwestiispołecznych,
gospodarczych,administracyjnychetc.Interesowałmniebowiemnajwyższy,metapolitycznywymiarichrefleksji,dotyczącykwestiifundamentalnychizasadwiecznych,
anieokazjonalnychiprzygodnych.Tym,czegożałuję,aczegoniestetyniemogłemsiępodjąćzpowoduniekompetencjiwdziedzinieprawoznawstwa,jestbrak
systematycznejprezentacjikarlistowskiejfilozofiiprawa,atrzebawiedzieć,żestanowionajedenznajmocniejszychfilarówkarlizmu„akademickiego”,odEnrique’aGila
Roblesa,poprzezF.EliasadeTejadę,doMiguelaAyuso.Dotejsferyzagadnieńodnoszęsięprzetojedyniewycinkowotam,gdziebyłotopoprostuniedouniknięcia,
jaknaprzykładwanalizieaspektujurydycznego„kwestiidynastycznej”,czyomawiającrolęprowincjonalnychfueros,jakojurydycznychsystemów„wolności
konkretnych”,wmyślikarlistowskiej.Frapującebyłobytakżeopisaćreprezentacjękarlizmuwbeletrystyce(CeferinoSuárezBravo,JoséMaríadePereda,JoséPalles
yLlordes,EmiliaPardoBazán,RamóndelValle–Inclán,GabrielMiró,AntonioPérezdeOlaguer,JaimedelBurgo,JesúsEvaristoCasariego,FranciscoLópezSanz,
RafaelGarcíaSerrano),poezji(IgnacioRomeroRaizábal,JoséMaríaHinojosa,współczesnypoetaperuwiańskiJoséPancorvo),teatrze,kinematografii,muzyceisztukach
plastycznych—tuprzynajmniejjednonazwiskoznakomitegowspółczesnegobatalisty,AugustaFerrera–DalmauNieto(ur.1964),musibyćodnotowanezeszczególną
atencją—lecznatowszystkoniemapoprostumiejscawjednymtomie,będącymzaledwiewprowadzeniemwświatkarlizmu[8].Książkataniejestwięcjeszcze,godną
tegomiana,pełnąsynteząhistoriiidoktrynytradycjonalizmuhiszpańskiego;onapisaniutakiegodzieła,wkilkutomach,zamyślamimożeudamisiętowykonać
—siDiosloquiere,jakmówiąkarliści.
Mojąintencjąpodstawowąimyśląprzewodniącałejksiążkibyłonatomiastukazaniekarlizmujakoruchuidoktrynynawskrośkontrrewolucyjnej,przeciwstawiającej
sięRewolucjinietylkowjejskonkretyzowanychinastępującychposobieepifenomenach(protestantyzm,Oświecenie,liberalizm,socjalizm,komunizm
etc.),alerozpoznającejwniejmetafizyczneisataniczne„złopierwiastkowe”.Kontrrewolucyjneobliczekarlizmujestzresztąoczywistenawetdlatych,którzy
sąjaknajdalsiodutożsamianiasięzjegoteologicznymieschatologicznymprzesłaniem.Niedawnozmarły,wybitnyhistorykopoglądachrepublikańskich
isocjalistycznych—JulioArósteguiSánchez(1939–2013)stwierdzał:„kontrrewolucjawnaszymkrajumiałajakogłównegoiarchetypicznego,chociażniewyłącznego,
protagonistęruchpolityczny,społecznyiideologiczny,znanyjako»karlizm«.Przeztohistoriakontrrewolucjihiszpańskiejjest,wswojejpodstawowejczęści,historią
karlizmu”[9].ŚwiatowejsławyniemieckiiberystaEdmundSchramm(1902–1975),wwykładziewygłoszonymnapoczątkulat50.wmadryckimAteneo,powiedział
jeszczedobitniej:„Karlizmbyłnajbardziejkontrrewolucyjnymruchem,jakiistniałwEuropie”[10].Ciekawe,aczmożeniecozaskakujące,jestrównieżspostrzeżenie
myślicielasytuującegosięwtradycjinacionalcatolicismoAkcjiHiszpańskiej,VicenteMarreroSuareza(1922–2000),iż„wpolitycezachodniejXIXwiekukarlizm
reprezentowałwpewnymsensie(enciertosentido)to,conainnym—literackim—polureprezentowaliKierkegaard,Dostojewski,anawetNietzsche,uwzględniając
oczywiścieróżnicepomiędzynimi,awszczególnościichstosunekdokatolicyzmu”;chodzitujednakowspólnyim,bezkompromisowyradykalizm,który„ostatecznie
jestzawszekwestiąwiary”[11].
Imdłużejstudiujękarlizm,zbiegiemlatutwierdzamsięcorazbardziejwprzekonaniu,iżjegoideariofundująwpierwszymrzędziedwieidee—ściślezesobą
złączoneorazbędącenaantypodachsekularystycznegoświatamoderny.Pierwsząjestradykalnyteocentryzmjegokosmowizjipolitycznej,czyliniezachwianapewność,
iż—jaktolapidarnieujął[12]Álvarod’OrsyPérez–Peix(1915–2004)—odOdkupieniażadenludzkiporządekniemożebyćprawowity,jeślinierozpoznaje
iniewyznaje,żeJezusChrystusjestKyrios,RexetImperator,któregowładztworozciągasięnietylkonaindywidualneludzkiedusze,alerównieżnakażdąsferężycia
zbiorowego:odrodziny,poprzezwszelkieciałapośredniczące,powspólnotępolityczną.Każdaprzetoformawładzydoczesnej—odojcarodzinypomonarchę—musi
byćpojmowanajako„tymczasowy”wikariatKrólaKrólów,zanimpowróciOnwchwaleinamajestaciewczasParuzji.Drugą,idopełniającąpierwszą,ideęprymarną
karlizmuokreśliłbymjakohumanizmsocjologiczny,oddawanyprzezkarlistówpojęciemsociedalismo.Jegokwintesencjąjestprzeświadczenie,iżczłowiek—jakoistota
stworzonanaobrazipodobieństwoswojegoStwórcy—posiadagodność,którejniezniszczyłcałkiemnawetupadekPierwszychRodziców,aprzedewszystkim
niepozbawiłongowszczepionegowjegonaturępopęduspołecznego.Dlategoniemożebyćgodziwyżadenporządek,którybyłbybudowanyprzeciwkoczłowiekowi,
aleteżaktualizacjapotencjiczłowieczeństwamożliwajesttylkowzróżnicowanymiustopniowanymhierarchicznieżyciuspołecznym,któregouwieńczeniestanowi
władzapolityczna,skoncentrowanawprawowitymmonarsze,wyposażonymprzezBogawautorytetniezbędnydokierowaniawszystkichkuwspólnemucelowi.Karlizm
broniwięcspołeczeństwazarównoprzeciwkoindywidualistycznemuliberalizmowi,któryatomizujejednostki,godzącsięjedynienazawieranieprzezniekontraktów
zrzeszającychjewprzypadkowyichwiejnyagregat,jaktotalitarnemu,wostatecznychkonsekwencjach,statokratyzmowi,pragnącemuskompresowaćtejednostki
wmonolitycznyblokpoddanytyrańskiejwoliubóstwionegoprzywódcylubzdepersonalizowanegokolektywu.Porządekwłaściwywyrażajedenzulubionychprzez
karlistówteorematów:PaństwojestdlaSpołeczeństwa,SpołeczeństwojestdlaCzłowieka,aCzłowiekjestdlaBoga.Tedwafundamentykarlizmu:teocentryzm
ihumanizmsocjologicznytworząłącznieTradycjęwjejpodwójnymaspekcie:nadprzyrodzonyminaturalnym(historycznym),stądteżkarlistowskitradycjonalizm
stanowiwzorcowąegzemplifikacjędefinicjiPaulaBénichou(1908–2001):„MyślkontrrewolucyjnatosocjologiaopartanaprzypuszczalnychzamysłachBożychoraz
natradycji,którajeuzewnętrznia[13].
Jeślichodzioukładizawartośćniniejszejksiążki,toskładasięonazdwóchczęści,poprzedzonychintrodukcjątraktującąonarodzinachkarlizmu,którego
„inkubatorem”byłspórdynastyczny,wywołanyarbitralnązmianąprawasukcesyjnegoprzezkrólaFerdynandaVIInakorzyśćjegocórki.Zważywszy,żekwestia
dynastycznaokazałasięwtensposóbniejakozawiązaniemwęzładramatycznegokrwawej„tragediihiszpańskiej”,uznałemzastosownenazwanietejintrodukcjigreckim
terminemprótasis,oznaczającympierwsząscenędramatu,wprowadzającąpostaciitematsztuki.Częśćpierwsza:KarlizmjakopaladynTradycji,stanowipróbęsyntezy
karlistowskiegoideariopolíticojakotradycjonalizmuisposobumyślenianietylkoprzeciwstawnegokażdejpostacimodernizmu,alerównieżodrębnego
odkonserwatyzmu.Przedstawiamtamsamointerpretacjękarlizmu,jakokontynuacjihistorycznejlasEspañasorazinkarnacjiHispanidad,jegorozumienietradycji,jego
konfrontacjęznowożytnymeuropeizmem,orazwizjęmonarchiitradycyjnejiteoriępodwójnejprawowitości.Częśćdrugaskładasięnatomiastzsześciustudiów
analitycznych,dotyczącychtakichproblemów,jak:socjologiakarlizmujakoludowegoruchukontrrewolucyjnego;wizjaregionalizmuJ.VazquezadeMelli;karlistowska
filozofiawolnościkonkretnych;karlistowskaewaluacjaideologiiisystemówtotalitarnychproweniencjifaszystowskiej;relacjekarlizmuzpaństwemfrankistowskim
naprzykładzieF.EliasadeTejady;ideaSpołecznegoPanowaniaChrystusawkarlistowskiejwizjiporządkupolitycznego.Czteryztychesejówbyłyjużpublikowane
wróżnychwydawnictwach[14],alenapotrzebyniniejszegotomuzostałygruntownieprzeredagowaneiuzupełnione.Prócz„medytacjikońcowej”wfunkcji
podsumowania,całośćwieńcząmojedwaprzekłady:karlistowskiego„brewiarza”z1937roku,czyliIdearioWspólnotyTradycjonalistycznejJaime’adelBurgoTorresa
(1912–2005)orazartykułuolegitymizmieprof.MiguelaAyusoTorresa(ur.1961),napisanegospecjalniedlaczasopismaOrganizacjiMonarchistówPolskich„Rojalista”.
Jaknietrudnozauważyć,mojedociekaniasąskoncentrowanewznacznej,możenawetprzeważającejczęścinawspółczesnejmyślikarlistowskiej.Najnowszecytowane
przezemnietekstykarlistówzostałyopublikowanew2014roku.Nieoznaczatowżadnymrazielekceważeniadorobkukarlistówpoprzednichgeneracji.Trzebaatoli
