Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Polacy
Inne
Socjaldemokraci
35
16
29
44
19
37
56
14
41
16
38
81
43
20
39
110
18
34
Źródło:StatistikdesDeutschenReichs,Bd.250,Heft2(1913).
Ocesarzujużpisaliśmy,zajmijmysięwięcarmiąwyłączonąspodkontroli
parlamentarnejipodporządkowanejjedyniesuwerenowi.Armiata,inten-
sywnierozbudowywana,liczyłaponadpółmilionażołnierzystałegowojska
lądowegoiponad30tys.ludziwmarynarcewojennej.Armiacesarskasta-
nowiłaogromną,potężnąmachinę.Żołnierzymusztrowano,szkolonodo-
kładnieisystematycznie,dbającprzytym,byświetnieprezentowalisięna
paradach.Oficerowiewcorazwiększymstopniuwywodzilisięzklasśred-
nich–burżuazji,inteligencji–atendencjatazostałasformalizowanadekre-
temcesarskimz1890r.Udziałjunkrówwsztabiegeneralnym–wówczas
ipóźniej–stanowiłodrębnąkwestię;napoczątkuXXwiekuzdecydowanie
przekraczał50%.Asztabgeneralny,któryfaktyczniedowodziłniemieckim
wojskiem,byłzapatrzonywdawnychpruskichwodzów:Scharnhorsta
iGneisenau.Generalicjamiałaznacznywpływnakajzera–przywódcę,któ-
rywedlepruskiejtradycjibyłprzedewszystkimnaczelnymwodzem,adopie-
ropotemkonstytucyjnymmonarchą.WilhelmIIczęściejudzielałaudiencji
swojemuszefowisztabugeneralnego(wlatach1906–1914byłnimgen.Hel-
mutvonMoltke)niżktóremukolwiekzministrów–temuższefowisztabu,
któregopoprzednikdomagałsiędecydującegosłowawustalaniuniemiec-
kiejpolitykizagranicznej(feldmarszałekAlfredWaldersee–szefsztabuge-
neralnego1888–1891).
Armiapostrzegałasiebiejakojedynegogwarantapaństwaimonarchiinie
tylkowobecwrogówzewnętrznych,leczrównieżwewnętrznych,awięcso-
cjaldemokratów,katolikówiliberałów.Okazałosię,żewżyciupublicznym
pruskiewzorcewojskowecorazbardziejprzyćmiewałyideałymieszczańskie-
goliberalizmu.CywilnecnotytakistotnegodlaniemieckiejhistoriiXIXwie-
kuwykształconegoizamożnegomieszczaństwautraciłysiłęwzorca,wzrosło
natomiastuznaniedladykcjiipostawyporucznikapruskiejgwardii.Napro-
wincjiniemieckiej,przedewszystkimwstolicachimiastach„TrzecichNie-
22
NIEMCY.Dziejepaństwaispołeczeństwa1890–1945
