Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
(Nie)zapomnianyczararcydzieł…
jakwszyscywPolscewiemy,otworzylinasiszwoleżerowieszaleńcząszarżą
wwąwozieSomosierry.
Wróćmyjednakdozdania,którewprawiłowtakizachwytWładysławaOr-
lińskiego,żeprzedsięwziąłwyprawędoHiszpanii,byskonfrontowaćto,co
mógłwidziećhrabiaJanPotocki,gdy14maja1791rokuwyruszyłnzkrólewskiej
rezydencjiAranjuezkołoMadrytudoKordoby”8,przezgórySierraMorena,po
drodzedoportuwKadyksie9,ztym,coukazujesięoczomdzisiejszegownik-
liwegoidobrzedotakiejpodróżywgłąbHiszpaniiihistorii(wtymrównież
wieluhistoriitejszkatułkowejopowieści)przygotowanegoobserwatora.Lektura
reportażuutwierdzanaswprzekonaniu,żepowodemzachwytu,awskutektegoż
wyróżnieniapierwszegozdaniaarcydzieła,niebyłoużycieprzezautoraarcha-
icznegodziśjużczasuzaprzeszłego(plusquamperfectum),przeciwnie,niemal
całyzachwytwywodzićsięmusiałzgenialnego,syntetycznegoskrótuowego
sądu;Orlińskirozwijaprzednamirealnąopowieść,któramogładaćpierwszy
impuls,poruszyćwrażliwośćitalentpisarza:
ReformatorzypostanowilisprowadzićdoAndaluzjiosadnikówdo-
skonałych:niemieckichiholenderskichchłopów.Aleprzecieżodpowie-
dzialnyipracowityrolnikpogoniwidłamikogoś,ktomuzaproponuje
porzucenieojcowiznyiuczestnictwowdziwacznymprojekciekolonizacji
hiszpańskichgór.OsadnicyOlavidezaniebylipracowitymiizaradnymi
bauerami.Przeciwnie-sprowadziłzNiemiecwłóczęgówiwyrokow-
ców.Dlategojeszczepo40latachpodróżnicyopisywalinnoweosiedla”
zmieszaninąrozbawienia.Ichmieszkańcy,gdytylkohrabiaobdarował
ichnowymidomami,sprzedaliwszystko,cosiędało,apotemuciekli
wgóry.Budynkiczęstoniemiałynawetdachów-teteżposzłynaszaber.
InkwizycjaoskarżyłaOlavidezaocelowesprowadzeniedoHiszpanii
przestępców.W1778hrabiegoskazanonaosiemlatuwięzieniawklasz-
torze,skądudałomusięw1780rokuuciecdoFrancji.Wrewolucyjnym
ParyżuspotkagopotemPotocki.Byćmożeopowieścihrabiegobyłyjedną
zinspiracjidonapisaniaRękopisu…10.
8W
.Orliński:ReportażznalezionywSaragossie…,s.7.
9JakpiszeAleksandraKloh,PotockiopuściłParyż10lutego1791rokuipierwszyetap
wojażu-doMadrytu-odbyłwtowarzystwieTadeuszaMorskiego,nktóregoSejmmiano-
wałwłaśnienadzwyczajnymrezydentemprzydworzehiszpańskim.[…]Przedwyjazdem
[doMarokazMadrytuPotocki-M.P.]włóczysięprzezdwamiesiącepoHiszpanii,bardzo
szczęśliwie,bopotrafipóźniejpoprowadzićAlfonsavanVordenwpodróży,którabędzie
wiodłaprzeztesamemiejscaiteżpotrwadwamiesiące.BeztejpodróżypoHiszpaniina-
pisałbymożeinnąpowieść,alenieRękopisznalezionywSaragossie”(A.Kloh:JanPotocki.
Dalekapodróż.Przeł.W
.Dłuski.Warszawa2007,s.79-81).
10W.Orliński:ReportażznalezionywSaragossie…,s.8.Tukoniecznebędątrzysprosto-
wania:FrançoisRossetiDominqueTriairepisząokolonistachnniemieckichiszwajcarskich”
,
