Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
VIII
Notatkizgettałódzkiego
sztuki,literaturyikultury,którejjęzykowymtworzywemmiałbyćjidysz.Choć
JózefZelkowiczosiadłwŁodzijużpooficjalnymrozpadzieJungIdysz,tomusia-
łynaniegooddziaływaćjejnieprzebrzmiałejeszczepostulatyorazosobistekon-
taktyzgłównymtwórcągrupyorazjednąznajważniejszychpostaciżydowskiej
awangardy–MojszemBroderzonem34.PodichwpływemautorNotatekzaczął
publikowaćprawiewyłączniepożydowsku.Oficjalniezadebiutowałwjidysz
w1925r.Opowiadaniaopartenamotywachchasydzkich,humoreski,felieto-
ny,obrazkiireportażeZelkowiczogłaszałwŁodzinałamachnNajerFolksblat”,
nLodżerTageblat”,nLodżerWeker”,nLodżerArbeter”orazwWarszawiewnNaje
Folkscajtung”,nArbeterCajtung”,nMoment”,nUnzerEkspres”,atakżewtygo-
dnikunLiterariszeBleter”.JegotekstyukazywałysierównieżwUSAiKanadzie.
PublikowałygonForwerts”,nMorgenŻurnal”,nAmerikaner”oraznKeneder
Odler”.Swojesiłyangażowałteżwrozwójżydowskiegoteatru.Pracowałjakore-
żyserwkoleteatralnymzałożonymprzyłódzkiejsiedzibiepartiifolkistowskiej35.
WystawiałtamsztukiIcchakaLejbuszaPereca,patronajidyszowegoodrodzenia.
SampisałtekstydlapopularnegowŁodziteatrumałychformArarat,któregoza-
łożycielembyłMojszeBroderzon36,orazdlawarszawskiegoAzazela37.
JakoświadomyjidyszystaZelkowiczdziałałnarzeczbudzeniaiwspieraniana-
ukowegozainteresowaniażydowskimdziedzictwemkulturalnym.Zostałczłon-
kiem-korespondentemŻydowskiegoInstytutuNaukowegowWilnie(JIWO)
–pierwszejprawdziwieakademickiejplacówkibadańnadjęzykiemikulturą
jidysz38.NaapelJIWOonadsyłaniemateriałówdotyczącychspecyfikiposzcze-
gólnychżydowskichgmin,przygotowałokoło50000haseł,wtymzapisydoku-
mentująceosobliwościłódzkiejodmianyjidysz.Niektóreznichposłużyłymu
potemdoopracowywaniahasełEncyklopediigetta39.W1936r.Zelkowiczzo-
stałjednymzewspółzałożycieliKołaNaukowegoprzyŁódzkimTowarzystwie
PrzyjaciółŻydowskiegoInstytutuNaukowegowWilnie.Byłjegosekretarzem
orazodpowiadałzaprowadzoneprzezKołobadanianadfolklorem.W1938r.
wwydanymprzezKołopierwszymtomiehistoryczno-etnograficznychstudiów
zatytułowanymnLodżerWisnszaftlecheSzriftn”ukazałysiędwiejegoprace:Der
34MojszeBroderzon–żydowskipoetaidramaturgurodzonyw1890r.wMoskwie,zmarły
wWarszawiew1956r.popowrociezobozunaSyberii.
35ŻydowskaPartiaLudowa(JidyszeFolks-PartajinPojln)–utworzonaw1917r.,postulo-
wałaprzyznanieŻydomautonomiikulturowo-narodowejorazuznaniajidyszzajęzyknarodo-
wyiurzędowywPolsce.
36Ararat–teatrmałychformzałożonyw1927r.ŁodziprzezMojżeszaBroderzona.Szybko
zdobyłdużąpopularnośćistałąpubliczność.Choćwtrupieczęstodochodziłodozmianiroz-
łamów,toteatrdziałałjeszczewlatachtrzydziestych.
37Azazel–kameralny,łączącyelementyrewiiisatyryzkabaretemliterackimteatrzałożony
w1926wWarszawie.KapelmistrzemwAzazelubyłDawidBajgelman,słynnypotemdyrygent
wgetciełódzkim.WystępyAzazelatrwałydo1931roku.
38JIWO–JidiszerWisnszaftlecherInstitutpowstaływ1925r.wWilnie.W1940r.centrala
JIWOzostałaprzeniesionadoNowegoJorku,gdziedodzisiajfunkcjonujejakoYIVOInstitute
forJewishResearch.
39
Zob.Encyklopediagetta.Niedokończonyprojektarchiwistówzgettałódzkiego,red.
K.Radziszewskaiin.,Łódź2014(dalej:Encyklopedia).
