Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
Nowe„Treny”?PolskapoezjażałobnapoIIwojnieświatowejatradycjaliteracka
kładakontekstdoświadczeniapercepcjiestetycznej:pytanieosubiektywnośćinterpreta-
cjiismakuróżnychczytelnikówalbowarstwczytelnikówmożnazadaćsensowniedo-
pierowtedy,gdyustalonojuż,jakiponadsubiektywnyhoryzontrozumieniawarunkuje
oddziaływanietekstu21.
Dyspozycjądoodbiorudzieła–obokjawnychwykładnikówgenologicz-
nych–sąwedługbadaczatrzyczynniki:immanentnapoetykagatunku,od-
niesieniadoznanychdziełhistorycznoliterackiegootoczeniaiwreszcieopo-
zycjapomiędzypoetyckąapraktycznąfunkcjąjęzyka,międzyfikcjąarze-
czywistością22.Wszystkieonewistotnysposóbwpływająnaodbiórwierszy
funeralnych,rozpoznawalnychnawetbezjakichkolwiekzewnętrznychsy-
gnałówgatunkowych.Wydajesięwręcz,żezastąpienietytułunazwąnajbar-
dziejznanegogatunkubywaczęstogestemodmowyjakiegokolwiekdookre-
ślaniacierpienia,któreodrzucazarównoepatowaniebólem,jakigrękonwen-
cją23.„Tren”czy„elegia”towspółcześnietytuł„przeźroczysty”,niemający
charakteruróżnicującego,któryopróczsygnalizowaniatematykiwskazuje
tylkosytuacjępewnegoogołoceniaegzystencjiipostawęopłakiwania.
2.Od1580roku,gdywDrukarniŁazarzowejwKrakowiewydanyzostał
najświetniejszycyklepicedialnynapisanywjęzykupolskim,trenstałsię
najpopularniejszymgatunkiemżałobnym24.Dodaćtutrzeba,żeTrenyJana
Kochanowskiego,stanowiącnajważniejszywzorzecpolskiejpoezjifuneralnej,
jejtekstkanoniczny(czy,wedługinnejterminologii–architekstgatunkowy,
będącyjednocześnienajczęstszymhipotekstemdlakonkretnychutworów)25,
21Zob.:R.Jauss,Historialiteraturyjakoprowokacja,przeł.M.Łukasiewicz,posłowieK.Barto-
szyński,Warszawa1999,s.146.
22Taostatniapozwalaczytelnikowipostrzegaćnowedzieło„zarównowwęższymhoryzon-
cieswychliterackichoczekiwań,jakwszerszymhoryzoncieswegożyciowegodoświadczenia”
(por.:tamże,s.147).
23Jesttozjawiskoprzeciwnetemu,któreopisujeGenettejako„niemą”relacjęarchitekstualną,
oznaczającą„odmowęnazwaniarzeczyoczywistej”,zaprzeczeniegatunkowejprzynależności
tekstulubuchyleniesięodnazwaniago(zob.:G.Genette,Palimpsesty...,s.322).
24Zob.rozdz.Literackiepotomstwo„Trenów”wksiążceJ.Pelca,„Treny”JanaKochanowskiego,War-
szawa1969,s.123inast.,atakżepodrozdz.WzorzecinaśladowcywrozprawieT.BanasiowejTren
politycznyifuneralnywpoezjipolskiejlat1580–1630,Katowice1997,s.78–87(autorkaunaoczniawie-
lośćstrukturgatunkowychiwcieleńpodmiotulirycznego,potencjalnieobecnychwdzieleKocha-
nowskiegoiwskazujenainterpretującycharakterwszelkichpóźniejszychnawiązańdotegowzoru).
A.Nasiłowskatłumaczyfakt,żepoematKochanowskiegojesttakbliskiwspółczesnejwrażliwości,
wyjątkowosilną–natlepoezjiprzedromantycznej–obecnościąwcyklu„japsychologicznego”
ipoetykiwyznania(por.:A.Nasiłowska,Personaliryczna,Warszawa2000,s.20).Podobnieinter-
pretujeznaczenieTrenówM.Jastrun,gdypodkreślaichniezwykłe–jaknadziełorenesansowe–
zbliżeniedoprzedmiotuwzruszeniaprzyjednoczesnymposługiwaniusięjęzykiemmitologii,
umożliwiającymzachowaniedystansukoniecznegodostworzeniaprawdziwegodziełasztuki(zob.:
M.Jastrun,Dystanswliryce,[w:]tegoż,Międzysłowemamilczeniem,Warszawa1979,s.156–161).
25Pojęcie„kanonu”,zestawionez„archetypem”tekstowym,wyjaśniaT.Cieślikowskawszkicu
Kanonirecenzja,[w:]tejże,Wkręgugenologii,intertekstualności,teoriisugestii,Warszawa1995,
s.188–189).Trenysątraktowanewpolskiejpoezjiżałobnejjakokanon,czyli„tekstobowiązują-
cy”,ichoćniemożnaichuznaćzaarchetyp(„tekstpierwotny,najstarszy”),topełniąjegofunkcje
jakopierwszytejrangipolskipoematepicedialny,którywpowszechnymmniemaniupozostał
niedościgniony.
