Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wobectradycjigatunku
29
Osobnymproblememjestkrzyżowaniesiępostacigatunkowychinakłada-
niesięmodelisytuacyjnychpowodującepostępującąnieuchwytnośćkategorii
gatunkowychizawodnośćichspecyfikacji19.
Najczęściejprzywoływanymigatunkamiepicedialnymi,którychnazwy
przyjmujątomy,cyklelubposzczególneutwory,sątreny,epitafiaielegieża-
łobne.Bezwielkiegoryzykabłędumożnapowiedzieć,żetetrzygatunkisą
przezczytelnikówrozróżnianenatyle,byichnazwanieniosłowsobieinfor-
macjębardziejprecyzyjnąniżsamopodjęcietematykiżałobnej.Natomiast
ogromnawiększośćwspółczesnychwierszyfuneralnychnieodwołujesiędo
nazwgenologicznych,nietracącprzeztowyrazistościizachowująccharakter
żałobny.Pamięćgatunkowaczytelnikawłączajew„ciągtrenologiczny”
iprzyporządkowujeodpowiedniejtradycji20.R.Jaussopisywałtenproces
zperspektywyestetykirecepcji:
Nowytekstewokujewczytelniku(słuchaczu)znanyzpoprzedniopoznanychtek-
stówhoryzontoczekiwańireguł,którenastępniesąmodyfikowane,korygowane,zmie-
nianealboteżtylkoreprodukowane.(...)Interpretującarecepcjatekstuzawszejużza-
nychwzorcówzrozumiałości.Poczesnemiejscewśródnichzajmujewłaśnieprzyporządkowanie
gatunkowe,nawetpoprzezparodiująceczyironicznenaśladownictwo.G.R.Kaiser,polemizującz
likwidacyjnąteoriąB.Crocego,wskazujenarealnywpływnormgatunkowychtakżetam,gdzie
regułyniesąaniwyraźnieskodyfikowane,anidokońcauświadomione(por.:G.R.Kaiser,Ody-
namicegatunkówliterackich,przeł.E.Sadowska,„PamiętnikLiteracki”1989,z.2,s.386–306,prze-
drukw:Antologiazagranicznejkomparatystykiliterackiej,red.H.Janaszek-Ivaničkova,Warszawa
1997,s.236–257).E.D.Hirschujmujeproblemnastępująco:„koncepcjagatunku,którakontroluje
wypowiedź,odpowiadaściślekoncepcjigatunkukontrolującejrozumienie”(Rozumienie,interpre-
tacjaikrytyka,przeł.K.Biskupski,[w:]Antologiazagranicznejkomparatystykiliterackiej,red.H.Jana-
szek-Ivaničkova,Warszawa1997,s.204).
19Wpolskichbadaniachnadgatunkiemjakozjawiskiemhistoryczniezmiennymszczególna
rolaprzypadapracom:S.Skwarczyńska,Wstępdonaukioliteraturze,t.3:Rodzajliterackiaogólnapro-
blematykagenologii,Warszawa1965;H.Markiewicz,Główneproblemywiedzyoliteraturze,Kraków
1965;H.Markiewicz,Wymiarydziełaliterackiego,Kraków1984,wyd.nowszeKraków1996[=Prace
wybraneHenrykaMarkiewicza,red.S.Balbus,t.IV];E.Balcerzan,Sytuacjagatunków,[w:]tegoż,Przez
znaki,Poznań1972;I.Opacki,Krzyżowaniesiępostacigatunkowychjakowyznacznikewolucjipoezji,[w:]
Problemyteoriiliteratury,wybórH.Markiewicz,Wrocław1967,s.165–206,wyd.nowszew:I.Opacki,
Odwróconaelegia.Oprzenikaniusiępostacigatunkowychwpoezji,Katowice1999,s.7–69.Por.również
pracezamieszczonewzbiorzeGenologiapolska.Wybórtekstów,wybór,oprac.iwstępE.Miodońska-
Brookes,A.Kulawik,M.Tatara,Warszawa1983–tuzwłaszczaprzywoływanyjużtekstM.Głowiń-
skiegoGatunekliterackiiproblemypoetykihistoryczneorazS.SkwarczyńskiejGenezairozwójrodzajów
literackich,I.OpackiegoGenologiaahistorycznoliterackiekonkretyiCz.ZgorzelskiegoHistorycznoliterac-
kieperspektywybadańgenologiinadliryką.Bardzobogatymateriałzamieszczononiedawnowksiążce
Genologiaikonteksty,red.Cz.P.Dutka,ZielonaGóra2000–nauwagęzasługujezwłaszczajejczęść
pierwsza:Sytuacjegatunków–rozpoznaniaidiagnozy.
20Zob.:P.Czapliński,Mikrologiześmiercią.Motywytanatycznewewspółczesnejliteraturzepol-
skiej,Poznań2001,s.38.GdyGłowińskipisałogatunkujakoelemencieporozumieniazczytelni-
kiem,podkreślał,żewspółcześniewyrazistośćgatunkowa,uzyskanadrogąstylizacji,służyosa-
dzeniutekstuwtradycji–zwłaszczawwypadkupoezji,niemalwolnejodspecyfikacjigenolo-
gicznych(por.:M.Głowiński,Gatunekliteracki…,s.90).Zresztątakżestaropolskapraktyka
twórczapozwalałastosowaćnazwygatunkówfuneralnychwymiennie,choćwedługdawnych
poetyk(np.Scaligera)epicediumwygłaszałosięnadniepogrzebanymjeszczeciałem,epitafium–
nadgrobempodczaspogrzebulubwjegorocznicę,itd.(zob.:L.Ślękowa,Muzadomowa.Okolicz-
nościowapoezjarodzinnaczasówrenesansuibaroku,Wrocław1991,s.125).
