Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
I.Uwagiwstępnedlateoriinowegoczłowieka
tajodmiennymodel,stawiawiaręreligijnąnarównizwszystkimiinnymi
funkcjamifundującymiczyopisującymiczłowieka,kulturą,moralnością,
stosunkiemdopracy,psychologiąitd.Takapostawajestrzadsza,ponieważ
niewynikazpotocznego,publicystycznegopostrzeganianowegoczłowieka,
wydajesięjednaknajbardziejrozsądna.Coważniejsze,podobnezdaniewyra-
żalichoćbyniektórzyzpropagatorówideinowegoczłowieka,bywymienić
tylkopolskichnarodowców.
Nagrunciepolskim,wpublicystyce,aletakżewopiniachniektórychnau-
kowców,odnajdujemypogląd,wmyślktóregokomuniścizakładalizbudo-
wanienowegoczłowieka_choćwtymwypadkuformułynowegoczłowieka
ihomosovieticusatraktowanesąjakopojęciasynonimiczne46_jakocałkowi-
ciepodporządkowanego,ograniczonego,prymitywnego,bezrefleksyjnegowy-
konawcęrozkazów,ponieważtakiosobnikjestbardziejpodatnynamanipu-
lacjęiłatwiejszywrządzeniu.Takiepodejściewulgaryzujeicałkowiciewy-
paczaproblem.Anomia,cwaniactwo,zapijaczenie,bierność,niebyłycecha-
miideałunowegoczłowieka,amożnajeodnieśćdowyróżnikówhomosovie-
ticusa.Ztakimtypemosobowościowymnowawładzaniebyłabywstanie
utrzymaćsięprzyrządach,niemówiącjużoosiągnięciujakichkolwiekza-
mierzeń.47Niewątpliwiekomuniścichcielizatomizowaćspołeczeństwo,dą-
żylidorozerwaniadotychczasowychwięzi,np.rodzinnych,sąsiedzkich,ale
wzamianbudowalistrukturęwięziinnegorodzaju,kolektywów,którewspie-
rałybyczłowiekaniczymrodzina,aleniestanowiłybyprzeszkodywinterak-
cjimiędzynimapartią.Nowyczłowieknieprzyjmujeniczegonawiarę,żąda
empirycznegouzasadnienia,którezdobywa_wwypadkukomunizmu_stu-
diującmarksizm-leninizm,ewentualnieprzyjmującegzegezębieglejszych
wprocesiemyślowym.Takieprzykładymożnabymnożyć.Wydajesięwięc,
żewtymwypadku:1)należyprecyzyjnierozgraniczyćcel_nowyczłowiek
doskonały,odskutku_homosovieticus;komuniściniechcielibowiembu-
dowaćbiernego,ciemnegoniewolnika.Gdybytakbyło,wchodzilibywrolę
zwykłychtyranówiniebyłobytumiejscanażadnegonowegoczłowieka,ale
nazwyczajnezniewoleniejednostkidotychczasowej.Tymsamymzwolenni-
cytakiegopodejściadeprecjonują,zapewnebezwiednieiwbrewwłasnym
poglądom,senstakiejkategoriianalitycznejjaktotalitaryzm;2)nowyczło-
wiekmiałbyćjednostkąwykształconą,znającąświatijegoproblemy,ale
zinterioryzowanaprzezniegowiedza,wtymwypadkumarksizm,wskazywa-
łamu,comieścisięwakceptowalnymkręguzasaduświadomionejkoniecz-
ności.Niewierzyłonwtranscendencjęniedlatego,żebyłniewolnikiem,ale
dlatego,żedokonałtakiegowyborunapodstawiedostępnejmunauki.Wy-
bierałkomunizmniewsposóbbezrefleksyjnyczypodwpływemstrachu,ale
dlatego,żetakadrogamuodpowiadałainiematuznaczenia,żeinnychnie
znałbądźźlemusiękojarzyły.Niematujednakmiejscanatępeniewolnic-
46Por.A.Raźny,Homosovieticus,s.40;J.Hera,Narodzinycenzury,BiuletynInsty-
tutuPamięciNarodowej2007,nr5_6,s.111;J.Bratkiewicz,Tradycjonalizm,kolekty-
wizm,despotyzm.Kontynuacyjneujęcieewolucjihistoryczno-politycznej(zeszczególnym
uwzględnieniemRosji),Warszawa1991,s.150;M.Piekara,Bohaterpowieści,s.137.
47PodobnezdaniewyrażaA.Miszalska,Homosovieticuswświeciekapitalizmu,Kultu-
raiSpołeczeństwo1998,nr4,s.78.Por.także:B.G.Rosenthal,NewMyth,NewWorld.
FromNietzschetoStalinism,[UniversityPark,Pennsylvania]2002,s.9.
