Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Odpowiedzialnośćwfilozofii
23
równieżzajegoskutki9.Osobarozumnapotrafiprzewidywaćnastępstwaswoich
działańidostosowywaćdonichswojeczyny.Świadomośćjestwięcjednymzde-
cydującychczynników,aleteżwarunkówbranianasiebieodpowiedzialności.
Filozofowiezwracająrównieżuwagęnawieloznacznośćpojęcia„odpo-
wiedzialność”ipodkreślająwagęokoliczności,wktórychmożnamówić
oodpowiedzialności.Ingarden10rozważanastępującesytuacje:
1.Ponoszeniaodpowiedzialności–jesttorodzajodpowiedzialności
pasywnej,rozumianejraczejwkategoriachwiny.
2.Pociąganiadoodpowiedzialności–sątosytuacje,wktórychodpowie-
dzialnośćjestsankcjonowanaformalnie;wiążesięzoczekiwaniem,że
nastąpizmianawzachowaniuosobyijej„strukturzeosobowej”;jestto
odpowiedzialnośćnajbardziejzbliżonadokary.
3.Przyjmowanianasiebieodpowiedzialności–jesttorodzajodpowiedzial-
nościzakładającyaktywność,niekoniecznieprzejawiającąsięwsamym
działaniu;wtakimznaczeniuodpowiedzialnośćjeststanemwewnętrz-
nejgotowościdopodjęciadziałania.
Najpełniejszyprzykładodpowiedzialnościto,wedługIngardena,świa-
domeodpowiedzialnedziałanie.Jestonoczymświęcejniżtylko
gotowościądopodjęciaodpowiedzialności.Niejestjednakzachowaniem
wymuszonymprzezspołecznysystem.Wynikazezrozumieniasytuacji,zna-
jomościmotywóworazprzewidywaniaskutkówwłasnychpoczynań.Takie
pojmowanieodpowiedzialnościnajpełniejoddajejejrozumieniewspółczesne.
Niezakładabowiemistnieniajakiejśinstancjilubosoby,względemktórej
będzieonarozliczana–należątunp.odpowiedzialnośćwzględemprawa,sy-
stemunormspołecznych,autorytetu,awkońcuBoga.HeideggeriSartre11,
przedstawicielefilozofiiegzystencjalnej,opisywaliodpowiedzialnośćjako
atrybutczłowieczeństwa.Twierdzilioni,żeostatecznainstancja,wobecktórej
człowiekmógłbybyćodpowiedzialny,nieistnieje.Toczłowiekjesttwórcąrze-
czywistości,kimś,ktomazarównonanią,jakinasamegosiebienajwiększy
wpływ.Wyznaczanormyizasady,więcjedynąinstancją,przedktórąmożebyć
odpowiedzialny,jestonsam.
Egzystencjalnepojmowanieodpowiedzialnościspowodowałoważnyzwrot
wmyśleniuzarównooczłowieku,jakiojegoroliiwpływienakształtowanie
rzeczywistości.Przemianycywilizacyjne,rozwójnauki,pojawiającesięnowe
idee,prądyfilozoficzne,anawetreligiestawiajączłowiekaprzedkoniecznością
9R.Ingarden,Oodpowiedzialności...,dz.cyt.
10Tamże.
11M.Nowicka-Kozioł,Odpowiedzialnośćwświetlealternatywwspółczesnegohumanizmu,
Wyd.WSPS,Warszawa1993.
