Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PolskarecepcjatwórczościOrsonaWellesa
19
tekstotymfilmie.ToeplitzopisujekarieręWellesa,atakżedziejepowsta-
niafilmu,następnieszczegółowoomawiaprzyjęciefilmuwEuropie,zwłasz-
czaweFrancji.HZgłodniałakrytykaeuropejska-stwierdza-rzuciłasięna
niegozniesłychanążarłocznością,analizującgokadrpokadrze,poświęca-
jącWellesowiijegodziełusetneitysiącznestudiairozprawy.Kanewszedł
natrwałedorepertuaruklubówfilmowych,gdziedodziśdniazapaleńcypo-
dziwiajągojakomajstersztykrealizacji.
JednakżezainteresowaniepoważniejszychkrytykówObywatelemKane
niemiałowsobieniczbałwochwalczegozachwytu.Przeciwnie,większość
krytykóweuropejskich,aprzedewszystkimangielskichifrancuskich,wy-
powiedziałasięofilmiezniewątpliwymuznaniem,aleteżiwstrzemięźliwo-
ścią.Jestrzecząznamienną,żewwiększościpublikacjizlekceważonopra-
wiezupełniespołeczny,światopoglądowyaspektfilmu,zwracającuwagęna
sprawęrealizacji,formyisprawępsychologicznegorysunkugłównegobo-
hatera,przyczymwtejpierwszejdziedziniezarzucasięWellesowinajczę-
ściejeklektyzm,mistrzowskie,alewtórnewykorzystaniewszystkichjużist-
niejących,znanych,zastanychchwytówformalnych[ł]wtejdrugiejzaś
krytykujesięgozabrakgłębi”61.
Przytoczyłemniecodłuższyfragment,bowydałomisięinteresujące
porównaniepolskichieuropejskichkrytyków.GłównamyślToeplitzaidzie
jednakwinnąstronę.Krytykujeonowozlekceważeniespołecznegoaspek-
tufilmuiskupienienaformie.HWydajesię-stwierdza-żekrytycy,którzy
piszącotymfilmie,zapominająojegohistorycznymaspekcie,zajmującsię
bądźtosamątechnikąfilmu,bądźteżpsychologiąbohatera,mogącąistot-
niewzbudzićnierazsprzeciwizarzutbanalności,wyrządzająObywatelowi
Kanekrzywdęnawetwtedy,gdyichrecenzjerojąsięodsuperlatywów”62.
DlaToeplitzabowiemObywatelKanejestprzedewszystkimdokumentem
pewnejepoki,adokładniej-dokumentemschyłkupewnejepokiitransfor-
macjikapitalizmu.Kanejestbowiemprzedstawicielemmonopolistycznego
kapitalizmu,podobnegoHenrylemuFordowi.Cechątejformacjibyłakumu-
lacjakapitałuiwładzywjednymręku.Tymczasem-twierdziToeplitz,po-
wołującsięnaC.WrightaMillsa,któregonazywapapieżemwspółczesnej
socjologiiamerykańskiej-kapitalizmprzeobrażasięwkierunku,popierw-
sze,rozproszeniawłasnościpoprzezsystemakcjonariatu,apodrugie,roz-
dzieleniawłasnościiwładzy.Posiadaczewtejnowejfaziecedujązarządza-
nieswoimiprzedsiębiorstwaminazawodowychmenadżerów,którzytworzą
nowąklasę.Kane,nazwanyprzezToeplitzaHostatnimAmerykaninzokre-
suwczesnegomonopolizmu”,nierozumiałtegoprocesuidlategomusiał
przegrać.
61Ibidem,s.148-149.
62Ibidem,s.165.
