Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zjakiegopowodu?
25
z80tys.luduHererow1900r.pozostałow190516tys.Tasprawajest
prawiezapomniana,alewsetnąrocznicęludobójstwaministerwspółpracy
gospodarczejwrządzieniemieckim,HeidemarieWieczorek-Zeul,oddałahołd
zamordowanymiprzeprosiłaichbraciwimieniuNiemców.Potemprzyszło
wspomnianejużludobójstwowKongo,gdziebialiposzukiwaczekauczuku
orazkościsłoniowejwykańczalimiejscowychjaksiędało34.Bliżejnasna-
stąpiłoludobójstwoponadmilionaOrmian,zamieszkującychimperiumos-
mańskie,zamordowanychkonsekwentniewlatach1915–1917.Długojeszcze
będątrwałysporyogenezętejzbrodniioto,jakostateczniedoszłodomor-
du;oto,czybyłonzgóryicentralniezaplanowanyorazoto,wjakimstop-
niuna
leżygorozpatrywaćnatleinnychówczesnychdeportacjizTurcji35.
Pozostajefaktem,żedoludobójczegomordudoszło.PodobnoHitlerinspiro-
wałsięnim–przynajmniejjakodowodem,żemożnarobićtakierzeczy
,gdyż
światjeprzełknie.Mówiącoswoichludobójczychplanachmiałpodobnopo-
wiedzieć:nTylkowtensposóbmożemyzdobyćtenLebensraum,któregotak
potrzebujemy
.WkońcuktóżmówidziśozagładzieOrmian?”36.Mógłdobrze
znaćtęsprawę,bowiemwokresiemorduOrmianNiemcy
,awśródnich
niemieccywojskowi,odgrywaliwielkąrolęwTurcjiimieliswójudziałwod-
powie
dzialności.
WliczbęŻydówmordowanychprzezhitlerowcówpoczątkowopoprostu
niktniechciałuwierzyć(jużniemówiącotrudnychdouwierzeniamoty-
wach).NawetSzmulZygielbojm,którynapoczątkuokupacjiznalazłsię
wLondynie,ijakojedenzdwóchprzedstawicielireprezentowałŻydów
polskichwemigracyjnejpolskiejRadzieNarodowej,napierwszesygnałyoma-
sowościmordówzareagowałpytaniem,czyniemabłęduwtransmisjiwia-
domościlub,czegoteżniewykluczał,nrozdymania”sprawydlazwrócenia
naniąuwagi.Samaspołecznośćżydowskawgetciewarszawskimniechciała
wierzyćwdochodzącesygnałyolosieludziwinnychgettach;onewydawały
sięzbytnieprawdopodobne.nBywałemświadkiemobławnaŻydów,alemie-
liśmysłabepojęcieotym,cosiędziejezludźmi,którychstądwywożono.
Nawiasemmówiąc,mójojciecbyłwiększympesymistąniżja.Przeczuwa-
liśmy
,żegdzieśtamdaleko,naWschodzie,musidziaćsięcośbardzozłego.
AleprzejśćodtychprzeczućdoświadomościsystematycznejzagładyŻydów
–toprzekraczałomożliwościrozumu.Niebyłopodobnychprzypadków.
NawetuwejściadokomórgazowychŻydzichwytalisięstrzępkównadziei
–pokazałemtowmoimfilmie»Shoah«.Niemożnawiedziećtego,czegonie
sposóbsobienawetwyobrazić.Komoragazowabyłapunktemkulminacyjnym
34AdamLeszczyński,nJesteście...”.
35JanM.Piskorski,Wygnańcy...,s.43–44.
36NormanDavies,Europa.Rozprawahistorykazhistori!,Znak,Kraków2004,s.967.
