Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Państwoinaródwmyślipolitycznejpolskichkonserwatystówdo1939roku
Stanchłopskibyłrówniezróżnicowanywewnętrznie.Jegopodziałmoż-
naprzeprowadzićwoparciuoróżnekryteria,naprzykładwedługstosun-
kudoziemi,typurenty,stopniapoddaństwa.PolskapodkoniecXVIIIwieku
byłakrajemagrarnym,słaboupieniężnionym,ogospodarcefolwarcznejiwy-
łącznympanowaniuszlachty.Stosunkimiędzypanemichłopempowstawały
przezwiekipozaprawempaństwowym,wedługzasadynieingerencji.Brak
udziałuczynnikarządunieoznaczałjednak,żemiędzychłopemapanem
panowałaanarchia.Istniałymiędzynimiswoistenormyzwyczajowe,mają-
cecharakterustny,wytworzoneprzezpraktykężyciową,określającepewien
porządekschematyczniepowtarzającychsięczynności.WPolscechłopni-
gdyniebyłwłaścicielemuprawianejprzezsiebieziemi,pozostawałwwięk-
szejlubmniejszejzależnościoddworu.Napodejmowanychpróbachuoby-
watelnieniachłopówodsamegopoczątkuciążyłanierozstrzygniętasprawa
włościańska.Nawetliberalnienastawieniprzedstawicieleszkołykołłątajow-
skiejniebyliwstaniewtejkwestiiwznieśćsięponadprzynależnośćstano-
wą.Poprzestawalinażądaniachwolnościosobistejdlawłościan,milczącna
tematichprawdoziemi.Oświeceniowyliberalizmpolitycznypłynąłzgłę-
bokozakorzenionychpostawantymonarchicznychszlachty,atakżeznaśla-
downictwafrancuskichiangielskichdoktrynpolitycznychiekonomicznych.
Paradoksalnietowłaśnieliberalizm,awszczególnościkultwolnościosobistej,
przesłaniałcałokształtkwestiiwłościańskiej,sprowadzającjądojednegoza-
gadnienia:osobisto–poddańczego.Wartowtymmiejscupodkreślić,żetenli-
beralizmpolitycznyszlachty,wyrażającysięwlikwidacjiosobistegopoddań-
stwa,godziłsięznakomiciezkonserwatyzmemspołecznym,prowadzącym
douznaniaistniejącegostanunawsizanormalny.Świadczyotymchoćby
upieraniesięprzezszlachtęprzyzasadzienieingerencji,czyliniewtrącaniasię
rządudostosunkówwłościańsko–dworskichiopieranieichprzezdługiczas
nadobrowolnychumowachiprawiepisanym,awrzeczywistościsamowoli
szlachty.Dodatkowokwestiawłościańskabyłaujmowanawsposóbformalny
idogmatyczny,traktowanojązestanowiskaobowiązującegoprawapisane-
go,aniestanufaktycznego
54
.Dopieropublicystykapopowstaniowa,agłów-
niedziałaczeTowarzystwaDemokratycznegodostrzeglizagadnienieagrarne
izmusilidokonfrontacjizrzeczywistością.DziałaniaTowarzystwaDemokra-
tycznegomiałyznaczącywpływnakształtowaniesiępoglądówcałejinteli-
gencjipolskiejwkwestiiwłościańskiej.PoukazaniusięManifestuz17marca
1832rokużadnepolskiestowarzyszenieisiłapolitycznaniemogłysięuchy-
54
SzerzejpiszenatentematH.Grynwasser,KwestiaagrarnairuchwłościanwKrólestwiePolskimwpierw-
szejpołowieXIXwieku(1807–1860)studiumarchiwalne.Przywódcyi„burzyciele”włościan,Wrocław
1951;K.Groniowski,UwłaszczeniechłopówwPolsce,Warszawa1976.
28
