Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Prekursorzypolskiegokonserwatyzmu...
lićodzajęciastanowiskawsprawieagrarno–włościańskiej,odmiennieniżto
byłoprzed1831rokiem.JednakjeszczeprzezcałyXIXwiekchłopstwuprzy-
padnierolabiernegowistocieobiektu,któryzmieniaćsięmiałnakorzyśćna
skutekdziałańpodejmowanychprzezczłonkówwarstwoświeconych
55
.
Wydajesię,żetowłaśniewewzajemnychrelacjachszlachtyimieszczań-
stwamożnadoszukiwaćsięzalążkównowoczesnegonarodu.Polscymiesz-
czanie,niebędącwstaniesamodzielniewykształcićwłasnychwalorówinte-
lektualnychiorganizacyjnych,zdecydowalisięnasojuszszlachecko–miesz-
czański,któryzaowocowałbujnymrozwojemideologiioświecenia,aludzie
związaniztymprądemstanęlinaczelereform.Dużemiastabyłymiejscami
narodzinnowoczesnejinteligencjijakowyodrębniającejsięwarstwyzłożo-
nejzludziżyjącychzzawodówumysłowych.Ichrolawkształtowaniuno-
woczesnegonarodu,wrozwojujęzyka,kultury,wpolitycznymożywieniu
krajubyłaniedoprzecenienia.JanKoweckiwtensposóbcharakteryzował
tęgrupę:„Bylioniproduktemprzeobrażeńspołecznychwwarstwiemiesz-
czańskiejiszlacheckiej,skutkiemożywieniagospodarczegoizaczątkówkapi-
talizmu,ajednocześniepropagatoraminowychidei,współtwórcamipolskiej
wersjioświecenia,nosicielamiiwspółsprawcamifermentuumysłowegoira-
dykalizacjipostulatówreformatorskich,częstoichanimatorem,redaktorem,
stylistą”
56
.Cipierwsipolscyinteligenciorazwykształconepatriotycznemasy
szlachtyimieszczaństwastalisiępierwszyminosicielamiświadomościnaro-
dowej
57
.Paradoksalniełączyłoichpoczuciewyższościnadludem,któryich
zdaniemdopolskościniedorósł,inadszlachtą,któranieumiałajejbronić
58
.
Wprzypadkupozostałychwarstwwkwestiiichświadomościnarodowej
istniejąistotnewątpliwości,zwłaszczażeświadomośćnarodowabyławtam-
tychczasachmożliwadouchwyceniajedyniepoprzezanalizępoczuciawię-
zizinnymiczłonkamiwspólnotynarodowejisamąwspólnotą.Możnatylko
przypuszczać,żeświadomymPolakiembyłten,ktoniegodziłsięzutratąnie-
podległości,próbujączachowaćswojąodrębnośćkulturową.Nanajwyższym
szczebluświadomościznajdowalisięzarównoci,którzydążącdoniepodległo-
ści,podejmowalipracęnarzeczutrzymanianarodowości,czyniąctonadrodze
legalnej,jakici,którzyoddawaliżyciewpowstaniachnarodowych.Wprzy-
padkuszlachtypewnajejczęśćwegetowaławciemnocie,żyjącułudąwłasnej
wyższościwstosunkudochłopaimieszczanina,utożsamiającsprawęnarodo-
55
T
.Kizwalter,Onowoczesność...,op.cit.,s.280.
56
J.Kowecki,Upoczątkównowoczesnegonarodu,op.cit.,s.146.
57
J.Tazbir
,KulturaszlacheckawPolsce,Poznań1998,s.198–200,zob.J.Chałasiński,Przeszłośćiprzyszłość
inteligencjipolskiej,Warszawa1958,s.62in.;por.F
.Znaniecki,Współczesnenarody,op.cit.,s.119.
58
S.Kieniewicz,Historykaświadomośćnarodowa,Warszawa1982,s.20.
29
