Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Wprowadzenie
bylionizdecydowanymiwrogamitotalitaryzmów,szczerymiobrońcamiwolności
idemokracji,aoświeceniepostrzegaliwkategoriachdialektycznych.
Abywstępnieprzybliżyćdialektykęoświeceniaikontroświeceniaorazwynikające
zniejdylematyiparadoksy,znamienneprzecieżnietylkodlaIsaiahaBerlina,chciałbym
posłużyćsięilustracyjnymprzykładem.
Mianowicewroku1768angielskimalarzJosephWrightzDerbynamalowałobraz
przedstawiającyeksperymentnaukowyzwykorzystaniempompypróżniowej,przepro-
wadzonyprzezwybitnegofizykaRobertaBoyle’aokołoroku1660.NaobrazieBoyle,
wyglądającytrochęniczymczarnoksiężnikzgrzywągęstychsiwychwłosów,prezen-
tujegrupiewidzówpapugęzamkniętąwpompiepróżniowej.Powietrzejestzniej
właśniewypompowywane-zachwilęptakzginiewwytworzonejpróżni.Wokółjest
zgromadzonarodzinaarystokratów:młodzimężczyźniwskupieniuprzyglądająsię
eksperymentowi;natomiastdwiedziewczynkisąwyraźniewstrząśniętejegoprzebie-
giem,jednaznichpłacze,zakrywatwarzdłonią.
Cocharakterystyczne,mamydoczynieniazobrazemnamalowanymwszczytowym
punkcieflepokiświateł”.Izarazembędącymreprezentacjąprzynajmniejczęściideałów
oświeceniowych,jakrównieżprzynajmniejczęścidylematów,jakieoświeceniebudziło
jużwXVIIIwiekuiktórebudzirównieżwspółcześnie.Jesttojedenzprzejawówjego
dialektyki.Wistocieniemamydoczynieniazdialektykąsamegotylkooświecenia
rozumianegojakonurtintelektualnywXVIIIwieku-dylematy,októrychmowa,
wistociedotycząwogólekategoriinowożytności,nowoczesności,postępu,zeświec-
czeniaczyteżodczarowaniaświata.Azwłaszczaceny,zjakąsięonowiąże.Postęp?
Tak.Aleczykonieczniezacenężyciapapugi?Beznamiętnyrozum,personifikowanytu
przezBoyle’a,posługującsięswoimiwytworami,niszczyżycie-HorkheimeriAdorno
doprowadzątospostrzeżeniedosłynnejkonstatacji,iżoświeceniezawiodłoEuropę
doobozówkoncentracyjnych.
Jeszczejedenprzykładukazujedialektykęoświeceniaszczególniewyraźnie-tym
razemprzykładrównieżzeświatasztuki,alesztukiinnegorodzajuniżmalarstwo
JospehaWrighta.Otomamydoczynieniazilustracjąprzedstawiającąmonstrualną
krowę.Krowopodobnabestiamaszerokootwartązębatąpaszczę,doktórejdiabelscy
(mająbowiemdiabelskieogony)nikczemnicywrzucająnagieniemowlęta.Jednocześnie
potwornakrowawydala(sic!)tesameniemowlęta,alejużspotworniałe,wyposażone
wrogi.NiejesttodziełoHieronimaBoscha(aczkolwiekstylistykamacośwspólnego
ztymflmistrzemokropności”),leczilustracjazdobiącastronętytułowąopublikowanej
w1805rokuangielskiejbroszuryautorstwaniejakiegoWilliamaRowleya,której
pełnytytułbrzmi:Cow-poxinoculation.NoSecurityAgainstSmall-poxInfection:With
Above500ProofsofFailure.
Autorbroszuryzacieklezwalczawniejopracowanąw1796rokuprzezEdwarda
Jennerametodęwalkizospąprzezszczepienia.Jakwiadomo,Jennerwpadłnapomysł,
byludzichorychnabardzowówczasgroźnąospęczarnąuodpornićnanią,szczepiąc
ichłagodniejsząodmianąospykrowiej.Ośmiolatek,synogrodnika,JamesPhipps,
którynigdyniechorowałnaospę,zostałprzezJennerazarażonyłagodnąodmianą
ospykrowiej.Anastępniegroźniejsząodmianąospyczarnej.Iprzeżył,cowykazało,
żeszczepienieospąkrowiąchroniprzedzachorowaniemnaniebezpiecznąospęludzką.
Choroba,któraprzywleczonaprzezkonkwistadorówdoAmerykiPołudniowejzabiła
