Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
Wprowadzenie
dziękinieustającymwysiłkomedytorskimHenry’egoHardy’ego-noweksiążki
Berlinaukazująsięztakąregularnością,żemożnaodnieśćwrażenie,jakbywciąż
pisałzzagrobu”17.
Zdrugiejstronyjednakzczasemzaczęłysiępojawiaćcorazliczniejszegłosykry-
tyczne,zarównopodadresemkoncepcjiwolnościpozytywnejiwolnościnegatywnej,
jakipodadresemBerlinowskiejinterpretacjioświeceniaikontroświecenia.Krytycy
bardziejumiarkowanipodkreślają,żezapatrywaniaautoraKorzeniromantyzmusą
wprawdzieinspirujące,aledośćjednostronneinacechowanetrudnądoukryciaskłon-
nościądoredukcjonizmu,nakierowanewyłącznienaintelektualnągenezęinteresują-
cychgozjawisk.Jakpisze-dośćostrożnie-GeorgeCrowder:
ZnakomitedokonaniaBerlinajakohistorykaniepowinnyjednakumniejszaćjegoznacze-
niadlamyślipolitycznej.Znacznaczęśćjegodzieł,jakkolwiekmającaniezwykleszeroki
zakrestematyczny,możebyćpostrzeganajakowynikającazjednegonadrzędnegoprojektu
(ś).ÓwprojektpoleganaposzukiwaniukorzeniXX-wiecznychtotalitaryzmów.DlaBerli-
natekorzeniemająjednoznacznieintelektualnycharakter.Berlinkładzienacisknaflsiłę
idei”,alekosztempomijanychczynnikówsocjologicznychlubmaterialnych[podkreśle-
niemoje-M.W.].Idee,przekonaniaiwartości,jegozdaniem,mająznaczenieitoogromne18.
WistocieoweczynnikisocjologiczneimaterialnesąwwywodachBerlinaniemal
zupełnienieobecne-uprawiaonwyłączniehistorięintelektualnąprzełomuXVIII
iXIXwieku.Niebyłobytoniczymnagannym,gdybyniefakt,żeautorTrzechkrytyków
oświeceniastawiasobieceleznacznieprzekraczającezadaniatypowegohistoryka
iwyprowadzabardzodalekoidącewnioski-wkonsekwencjiszkicujegenezętotalita-
ryzmów,alewyłączniewodniesieniudoczynnikówintelektualnych,jakgdybyideo-
logiekomunistycznaifaszystowskapowstawaływyłączniewgabinetachfilozofów,
wchwilachnatchnieniapoetówiwekscesachniektórychartystów.Mniejżyczliwie
nastawieniinterpretatorzystawiajązarzut,iżmetodyizałożeniaprzyjmowaneprzez
Berlinajakohistorykasąpoprostuprzestarzałe,anawetbyłyprzestarzałejużwcza-
sach,wktórychjestosował.
Istotnie,latasześćdziesiąteisiedemdziesiąteXXwieku,awięcszczytowyokres
działalnościnaukowejoksfordzkiegomyśliciela,przyniosływnaukachhistorycznych
licznenowości,wśródktórychmożnawymienićhistorięspołecznątudzieżhistorią
kulturową(MichelVovelle,PeterBurke)czymikrohistorię(EmmanuelLeRoyLadurie,
CarloGinzburg),atakżenarastającątendencjędouwzględnianiaczynnikówpoza-
intelektualnych(ekonomicznych,politycznych,demograficznychitd.),cojużwtedy
stałosięnormąwnaukachhistorycznych.RobertDarntonwprowadziłnowąjakość
dobadańnadoświeceniem,proponującprzyjęcieperspektywypraktykżyciacodzien-
negoiinicjującbadanianadosiemnastowiecznymczytelnictwem,ówczesnąliteraturą
fldrugiegoobiegu”inadprocesamiupowszechnianiasięideioświeceniowychwspołe-
czeństwiefrancuskim.Współcześniezwracasięrównieżbacznąuwagęrównieżnatakie
17R.Norton,TheMythoftheCounter-Enlightenment,flJournaloftheHistoryofIdeas”2007,
68/4,s.638.
18G.Crowder,HedgehogandFox,flAustralianJournalofPoliticalScience”2003,38,s.334.
