Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI.Ideowo-filozoficzne,społeczno-kulturoweipsychologicznezałożenia...
21
Źródłaideologiitotalitarnych
Niemożnamówićojednejdoktrynietotalitarnej,ponieważideologiitego
typu,wykorzystywanychwceluuzasadnieniareżimówtotalitarnych,było
wiele(np.komunizm,faszyzmweWłoszech,narodowysocjalizmwNiem-
czech,maoizmwChinach).Proponowaneprzeznietreściniecosięodsie-
bieróżniły.Napoziomiemetarozważańmożnawyodrębnić–bezwzględu
nato,czyodwołująsięonedonarodu,rasy,czydomiędzynarodowejso-
lidarnościludzipracy–pewnecechytypowedlaideologiitotalitarnych.
Jednąznichjestdążeniedozawładnięciacałymczłowiekiem.Drugimele-
mentemjestto,żeideologietotalitarnekreśląutopijnąwizjęzbudowania
idealnego,doskonałegosystemuspołecznego,gwarantującegoczłowiekowi
osiągnięcieziemskiegoszczęścia.Istotnejestto,żedążeniedotegocelu
usprawiedliwiazastosowaniewszelkichśrodkówdojegorealizacji.
Nieodzownymelementemkażdejideologiitotalitarnejjestideawroga
absolutnego,zktórymniemożnapójśćnakompromisiktóregonależywy-
eliminować.Innymelementem,naktóryzwracałuwagęL.Kołakowski,jest
wykluczeniepluralizmuinieuznawaniemożliwościistnieniawielukultur,
systemówpolitycznychetc.15Tecechytypologiczneideologiitotalitarnych
pozwalająodróżnićjeodideologiinietotalitarnych(np.odideologiilibe-
ralnych,którezregułyniezawierająelementuutopii,azanajwyższąwar-
tośćuznająindywidualizmjednostki).
Jakopodtypideologiitotalitarnychmożnawyróżnićideologiefaszyzmu
inarodowegosocjalizmu.Porównaniefaszyzmuwłoskiegoinarodowego
socjalizmuwydajesięszczególnieistotne,ponieważreżimyMussoliniego
iHitleraznaczniesięróżniływpraktyce.Współcześnieistniejetendencjado
podkreślania,żeniemażadnychanalogiimiędzyfaszyzmemanazizmem.
Tymczasemideologiczniebyłytoruchybliźniacze,zaśfakt,żeMussolinie-
munieudałosięzrealizowaćtegocoHitlerowi,niewynikałzodmienności
ideologicznej,araczejzsytuacjispołeczno-politycznejweWłoszech.
Istotnymelementemwspólnymideologiifaszystowskichjestto,że
wwarstwieideiczerpałyoneprzedewszystkimzdziewiętnastowiecznej
myślieuropejskiej,prawicowejilewicowej,konserwatywnejirewolucyjnej
orazzjejkrytykiliberalnejdemokracji.Drugimelementem,bardzościśle
15Tamże.
