Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozwójnowoczesnychsystemówszkolnychwXIXw.
Czartoryski.Byłwbliskichstosunkachzcarem
AleksandremI:pełniłurządministrawrosyjskim
rządzieiwspółdziałałwreformowaniurosyj-
skiegoszkolnictwa,oczymwspominaliśmy
wcześniej.DziałałwduchuKomisjiEdukacji
Narodowej.Doprowadziłdoświetnegorozwoju
uniwersytetwileński,któremuteżpowierzył
nadzóriopiekęnadszkołamiwOkręgu.Uni-
wersytetzgromadziłwybitnychprofesorów(Jan
iJędrzejŚniadeccy,EuzebiuszSłowacki,Joachim
Leleweliinni,wtymtakżecudzoziemcy)orazza-
słynąłzbadańnaukowychiorganizacjiżyciakul-
turalnego.WpamięciwszystkichPolakówutrwa-
liłasięhistoriazwiązkówfilomackichifilareckich
oraznazwiskatakichstudentów,jakAdam
Mickiewicz,TomaszZan,JanCzeczot,Juliusz
Słowackiiwieluinnych.
ZastępcakuratorawileńskiegonaWołyń
iPodole–TadeuszCzacki(1765–1813),którymiał
doświadczonegodoradcęwosobieHugona
Kołłątaja(działaczaKEN),założyłm.in.wKrze-
mieńcuw1805r.świetnąuczelnięśrednią,na-
zwanąpóźniej(od1819r.)LiceumKrzemienieckim.
Miałoonotakiekierunkikształcenia,jak:filolo-
giczny,matematycznyiprawny,anawetkursy
lekarskieimechaniczne.
WKsięstwieWarszawskim(od1815r.
KrólestwieKongresowym)pięknąkartęnapolu
oświatyzapisaładziałalnośćIzbyEdukacyj-
nej(1807–1812)inastępnieDyrekcjiEdukacyjnej,
którymitoinstytucjamikierowałświatłypolityk
ipisarzStanisławKostkaPotocki(1755–1821)48,
bratwspomnianegojużwcześniejdziałacza
KEN–Ignacego.W1810r.IzbaEdukacyjnapowo-
łaładożyciaTowarzystwodoKsiągElementar-
nychzesławnymleksykografemSamuelem
BogumiłemLindejakoprezesem.DyrekcjaEdu-
kacyjnastałasięod1815r.WydziałemOświece-
niaNarodowego,potem–KomisjąRządową
Obrzędów(Wyznań)ReligijnychiOświecenia
Publicznego.
Izbatworzypubliczneszkolnictwoelemen-
tarne.Ustawaz1808r.,zatytułowanaUrządzenie
szkółmiejskichiwiejskichelementarnych...,głosi:
U(...)żadnemiasto,miasteczkoaniwieśniema
pozostawaćbezpotrzebnejdlasiebieszkoły.
Wieś,którasamaniemożeutrzymaćszkoły,ma
byćprzyłączonadoszkołynajbliższej”49.Kon-
stantyWolski(1762–1810)opracowujeiwydaje
nowyelementarzNaukapoczątkowegoczytania,
pisaniairachowania(tęostatniączęśćopracował
AntoniDąbrowski)orazPrzepisydlanauczycieli
dającychnaukępoczątkowączytania,zalecające
stosowanienowej,tzw.dźwiękowej,metodyna-
uczania.Działająudoskonaloneseminarianauczy-
cielskiewPoznaniuiŁowiczu.Znanesąipopula-
ryzowanezachodnieteoriepedagogiczne,jak
np.Pestalozziegoczyinnychnowatorów500
Pełeninicjatywoświatowychinaukowych
jestwowymczasieStanisławStaszic(1755–1826),
członekIzbyEdukacyjnejiaktywnydziałaczów-
czesnychwładzoświatowychażdokońcażycia.
Jegoniedzielneszkołydokształcającedlarobot-
nikówirzemieślnikówdająpoczątekszkolnic-
twuzawodowemu.W1800r.zostajezałożone
TowarzystwoWarszawskiePrzyjaciółNauk,
w1807–uczelniapraw,w1809–szkołalekarska
iszkołaleśnictwa,aw1816wreszcieotwierasię
UniwersytetWarszawski.Staszicwlatach1808–
1826prezesujeTPNwWarszawieiwspółdziała
worganizacjiuniwersytetu,atakżeSzkoły
Akademiczno-GórniczejwKielcachorazSzkoły
PrzygotowawczejdoInstytutuPolitechnicznego
wWarszawie.OgromnesązasługiStaszicawroz-
wijaniugórnictwaihutnictwaorazrolnictwa.
W1816r.wMarymonciepodWarszawąpowstaje
SzkołaAgronomicznaiwtymżerokuStaszicze
swoichdóbrtworzywzorcowyośrodekżycia
ipracynawsi–HrubieszowskieTowarzystwo
Rolnicze.Utylitarystycznestanowiskocałożycio-
weipoglądStaszicanarolęnaukiiwykształce-
niabodajnajlepiejoddajenastępującyfragment
jednegozjegoprzemówieńwTowarzystwie
PrzyjaciółNauk:
UUmiejętnościdopotądsąjeszczepróżnym
wynalazkiem,możeczczymtylkorozumuwywo-
demalbopróżniactwazabawą,dopokądniesą
zastosowanedoużytkunarodów.Iuczenipo-
tądnieodpowiadająswemupowołaniu,swe-
muwtowarzystwachludzkichprzeznaczeniu,
48Autorm.in.:Osztuceudawnych,czyliWinkelman
polski(1803),Owymowieistylu(1815–1816)inajsławniej-
szejegodzieło–parodystycznyobrazpolskiegospołeczeń-
stwaukształtowanegoprzezsarmatyzmiklerykalizm–Po-
dróżdoCiemnogrodu(1820;zob.wyd.wseriiBiblioteka
Narodowa,Wrocław1955).
49Zob.ŹródładodziejówwychowaniaiszkolnictwawPol-
scezdobyIzbyEdukacjiPublicznej1807–1812,Z.Kukulski
(wyb.),Lublin1931.
50Zob.PestalozziwPolscenapoczątkuXIXwieku,W.Bob-
kowska,1928;Podgórska,1960.
109
