Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozwójnowoczesnychsystemówszkolnychwXIXw.
giczny”,periodykowysokimpoziomienauko-
wym.Jestprzytympostępowymdziałaczemspo-
łecznym,cosięszczególniezaznaczyło,kiedy
wpierwszychlatachXXw.redagowałradykalny–
lewicujący–tygodnikUGłos”.
Ponadtodziałałolicznegronoinnychpedago-
gówiorganizatorówplacówekoświatowychiwy-
chowawczych.MariaWeryho-Radziwiłłowiczowa
(1858–1944)zasłużyłasięnapoluwychowania
przedszkolnego.W1887r.otworzyłam.in.wzor-
cowyzakładfreblowski,którysłużyłnietylko
dzieciom,leczikształceniufreblanek(pierwsze
ochronkidladziecipowstawaływKrólestwie
Polskimwlatach40.XIXw.).Redagowałateż
dodatekdoUPrzegląduPedagogicznego”pod
tytułemUZabawyiZajęciadlaDzieciwWie-
kuPrzedszkolnym”,przekształconypotrzech
latachwUOgródekDziecięcy”.Twórczorozwi-
jaławswoichpismachmetodykęwychowania
przedszkolnego.
Herbartyzmiinneówczesneprądywycho-
wawczeZachoduprzeszczepiałtwórczonagrunt
polskiHenrykWernic(1829–1905),samnauczy-
cielgimnazjalnywkrajuizagranicą(wAnglii).
Wybitniezaznaczalisięnapoluoświatyiwy-
chowaniaznakomiciówcześnipisarzepolscy:
AdolfDygasiński,BolesławPrus,ElizaOrzeszkowa
iinni.Orzeszkowaodegrałabardzoistotnąrolę
(opróczŚwiętochowskiegoiinnych)wgorących
pozytywistycznychdyskusjachnatematko-
niecznościreformowaniawychowania,wykształ-
ceniaiuprawnieńkobietdostudiówwyższych
(Hulewicz,1939).
RzeczywistośćoświatowabyłajednakwUKra-
juNadwiślańskim”corazbardziejponura(literac-
kijejobraznakreśliłS.ŻeromskiwSyzyfowych
pracach).Szkolnictwopublicznezostałocałkowi-
ciezrusyfikowane(Walkacaratuzeszkołąpol-
skąś,1993).Najcięższeczasyprzypadłynaokres
1879–1897,kiedykuratoremOkręguNaukowego
WarszawskiegobyłAleksandrApuchtin.Likwi-
dacjawieluszkółpowodowaławzrostanalfabety-
zmu.Szkolnictwopolskiewegetujejakoszkolnic-
twoprywatnelubnauczaniedomowe;bywa,że
Ukryjesię”podróżnymiformamidziałalno-
ścispołecznejalboUschodzidopodziemia”.
SzczególniepiękniezaznaczyłsieUniwersytet
Latający,organizującytajnewykładywmieszka-
niachprywatnych.Wykładyprowadziliznani
uczeni,pisarze,pedagogowie.Po1905r.ipostraj-
kuszkolnymprzekształciłsięonwlegalne
TowarzystwoKursówNaukowych,rodzajpolskiej
uczelniwyższej(w1920r.nabazieTowarzystwa
powstanieWolnaWszechnicaPolska).
Jednocześnieżyciespołecznecorazbardziej
sięradykalizuje.Różnicująsięznaczącoprogra-
mypolitycznewśródspołeczeństwadorosłych
imłodzieży:tworząsięprzeciwstawneizwal-
czającesięobozysocjalistycznyinarodowy.
Każdyztychobozówpodejmujetakżesprawy
oświatowe.
Marksistowskąpartiępolitycznąpodnazwą
Proletariat54stworzyłw1882r.wWarszawie
LudwikWaryński(jejprogramowaodezwauka-
załasięwGenewiewczasopiśmieUPrzedświt”).
Ruchysocjalistycznewzaborzerosyjskimjedno-
czypowstaław1892r.wParyżuPolskaPartia
Socjalistyczna.Natomiastobóznarodowyzjed-
noczyłaLigaPolska(ponadzaborowaorganizacja
założonaw1887r.wzamkuHilfikonkołoZurychu
przezZygmuntaF.Miłkowskiego,Maksymiliana
Hertlaiinnych),któraw1893r.przyjęłanazwę
LigiNarodowej.Głównymideologiemruchubył
RomanDmowski.
ProgramUOdezwaProletariatu”–opróczza-
dańpolitycznychiekonomicznych–zawierałpo-
stulat:nauczaniewszystkichdzieciobowiązko-
we,bezpłatneibezwyznaniowe.Szkicprogramu
PPSzagłównyceluważałodzyskanieniepodle-
głościiwzywałdomasowejagitacji,strajków,de-
monstracjipolitycznych;wzakresieoświatyopo-
wiadałsięzaszkołąpowszechnąiświecką.Obóz
narodowywystępowałprzeciwuciskowiekono-
micznemuirusyfikacji,koncentrującsięnaza-
chowaniupolskościiodzyskaniuniepodległości.
Podejmowałwalkęojęzykpolskiwszkołach
iwiązałsięściślezkatolicyzmem.Socjaldemo-
kracjaKrólestwaPolskiegoiLitwy(1893–1918)
wprogramieswoimzapisałażądanieUrozwiąza-
niasprawyszkolnej”,domagającsięUprzeobra-
żeniaszkołyzpolicyjnejinstytucji«oświecenia»
dlawybranychnawolnąuczelniędlawszystkich,
jakicodonadaniajejniezbędnegocharakteru
narodowego”.
Przypartiachpolitycznychpowstająliczne
Uprzybudówki”młodzieżowe.Corazaktywniejszy
54Istniałado1886r.;UProletariat2”działałwlatach
1888–1893;UProletariat3”od1900do1909r.Tenostatnipo-
wołałPolskieTowarzystwoNakładowe,wktórymwydano
ponad70książekzzakresupolityki,aleteżliteratury
naukowejipięknej.
111
