Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.1.Wstęp.Pochwałahistorii
iwykształcenia
historycznego
Zadaniemtejczęścipodręcznikajestprzedsta-
wieniewzarysiehistoriirozwojuformwycho-
waniaikształceniamłodychpokoleń.Szeroko
pojętaedukacjazawszeprzebiegaławpostaci
spontanicznychprocesówwychowawczych,naj-
częściejwrodzinieigrupachrówieśniczych,iza-
wszeprzybierałapostaćformzinstytucjonalizo-
wanych–najczęściejszkolnych.Będziemysię
staraliukazaćhistorycznedziedzictwowycho-
wawczeioświatowezarównopowszechne,jak
ipolskie.Zewzględunacharakterpodręcznika,
jegoobjętośćipropedeutyczność,możemytego
dokonaćzkoniecznościjedyniebardzosynte-
tycznie,posługującsięskrótami,Uzbitkami”epok,
kulturikrajów.
Wzasadzienarracjatabędzietraktowaćofak-
tachiwydarzeniachwychowawczychioświato-
wych.Towarzyszyimlubjewyprzedzamyśl-re-
fleksjapedagogicznawielkichumysłówfilozofów
iwychowawców–niemniejwartapoznawaniaco
faktografiaoświatowa,leczwiedzęhistoryczną
natematfilozofiiiteoriiwychowania(pedagogiki
jakonauki)znajdączytelnicywinnychrozdzia-
łachpodręcznika.Tubędzieonaprzywoływana
jedynienatyle,nailebędzietoniezbędnedo
zrozumieniarzeczywistościedukacyjnej.
Nasząopowieśćpragniemyrozpocząćodpo-
chwałyhistoriiiwykształceniahistorycznego.
Wyrażasięwtymprzekonanieopotrzebie–tak-
żeuwychowawcówinauczycieli–wiedzyikul-
turyhistorycznej,tzn.umiejętnościwidzenia
rzeczywistościwperspektywiehistorycznej
(m.in.Kula,1958;Braudel,1999).Wybitnyfrancu-
skisocjolog,EmileDurkheim(1858–1917),który
zpowodzeniemstosowałmetodęhistoryczno-
-socjologicznądobadaniaiwyjaśnianiazjawisk
wychowawczychioświatowych,kulturęhisto-
ryczną–zdobywanąprzezstudiowaniehistorii
szkolnictwaidoktrynpedagogicznych–uznałza
Upierwszązpropedeutykkulturypedagogicznej”
(dodajmy,żetakąpropedeutykąjestrównież
wiedzaikulturapsychologiczna).
Współczynnikhistorycznynieodłącznieto-
warzyszywszelkimsprawomludzkim.Czymbył,
czymjesticzymmożebyćczłowiek,otymdo-
wiadujemysięprzezhistorię.Wtymsensienale-
żyrozumiećznanepowiedzenieCycerona(106–
43p.n.e.),żeUhistoriajestmistrzyniążycia”
(historiaestmagistravitae).TenżeCyceronwtrak-
tacieDeoratoremówijednakohistoriiikulturze
historycznejnietylkojakooUnauczycielceży-
cia”,lecztakżejakooUświetleprawdy”(luxverita-
tis),Uświadkuczasów”(testistemporum),Ustraż-
niczcetradycji”(nuntiavetustatis),Użyciupamięci”
(vitamemoriae).WielewiekówpóźniejAdam
MickiewiczwjednymzwykładówwCollegede
France(Literaturasłowiańska,wykładz24stycz-
nia1843r.)dodał,żewżyciukażdegoplemienia
Uprzeszłość[...]nieustanniepoprzezteraźniej-
szośćstykasięzprzyszłością”.CyprianKamil
NorwidzaśwwierszuPrzeszłość(1865)lapidarnie
stwierdzał,iżUPrzeszłość–jesttodziś,tylko
cokolwiekdalej”.
Irzeczywiście,jedynieprzezhistoryczną
świadomość–samowiedzęhistorycznąstajemy
sięludźmi:dziękiświadomościipamięcihisto-
rycznejkształtująsięnarodyiichtożsamość
narodowa;dziękisamowiedzyhistorycznejmo-
żemymówićoczłowieczeństwieitrwaniuhu-
manistycznegoświatawartości.Wyrażasięto
wkulturze,którajestucieleśnieniemiistotą
człowieczeństwa.
Jakwięcrozumiećhistorięikształceniehisto-
ryczne?Tradycyjniehistorykpragnąłodpowie-
dziećprzedewszystkimnapytanie:co,jakieijak
było?Wyrażałtokanonbadawczywybitnego
dziewiętnastowiecznegohistorykaniemieckiego,
LeopoldaRankego(1795–1886):Wieeseigentlich
gewesen?(Jakwłaściwiebyło?).Jesttokanon
Uhistoriiwydarzeniowej”.
KiedyjednaknaprzełomieXIXiXXw.nastę-
powałmomentzwrotnywuświadamianiusobie
iuwidocznianiuróżnicmiędzypoznaniemprzy-
rodniczymapoznaniemhumanistycznym,jego
twórcydoszlidoprzekonania,żehistoriaczło-
wieka,ludzkichdziałańiludzkichdokonańnie
możeograniczaćsiędoopisuigenetycznychwy-
jaśnień,leczmusijenadewszystkorozumieć.
JedenztwórcówtegometodologicznegoUzwro-
tu”whumanistyce,wybitnyniemieckifilozof,
WilhelmDilthey(1833–1911),dobitniestwierdzał,
żeczłowieka(ludzkość)lepiejmożnaUzrozumieć”
przezhistorięiludzkiedzieła,którezaspokajają
jegopotrzebyduchoweniżprzezbiopsycholo-
giczneeksperymenty.
Istotaczłowieczeństwazaś–jakjużwspo-
mnieliśmy–wyrażasięwkulturze,wróżnorod-
57
