Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
Wprowadzenie.Zemsta,AteńczycyiInni
nującywliteraturzepsychologicznejtradycyjnypodziałtegozjawiskananagresję
emocjonalną”ininstrumentalną”
,gdzietapierwszatonicinnego,jaknauko-
waperyfrazazemsty46.Zemstyrealizowanejwinstytucjonalnymiideologicz-
nymnkontekście”nowożytnego,scentralizowanegopaństwa.Zemstyczłowieka
współczesnego.
Podziałtenniemajednakżadnegozastosowaniadospołecznościnieposia-
dającychlubnieuznającychmonopolucentralnejwładzynaprzemociwymiar
sprawiedliwości.Jużczystofunkcjonalistyczneujęcieprzedstawiazemstęjako
mechanizmobronny.Tojednak,czegoobroniemaonasłużyć,konsekwentnie
rozumianejest—czyraczejtłumaczone!—właśniejakonhonor”47.Jeśligdzie-
kolwiek,towłaśnieturysujesię(ograniczona)zasadnośćstosowaniaowegobez-
nadziejnieogólnikowegoterminu:nhonor”jestniematerialnymndobrem”
,które
zyskujesię—lubodzyskuje—nadrodzezemsty.Aprzytymndobrem”
,jaksię
niekiedyuważa,ograniczonym,taksamojakograniczonebywajądobramate-
rialne:ziemieuprawne,pastwiska,trzodyczynawetdostępdowodypitnej.Ijak
teostatniebędącymprzedmiotemzażartegowspółzawodnictwa,przybierającego
niekiedypostaćngryosumiezerowej”
,wktórej,abycośzyskać,trzebazawsze
komuśzabrać48.
Nagruncie(staro)greckimzamodelowywprostobrazspołecznościżyjącej
nhonorem”inzemstą”uchodziświatHomerowejepiki49.Tymbardziejzaskaku-
jącywydajesięzatemfakt,żechoćtekstyIliadyiOdyseiobfitująwodmienianą
przezwszystkieprzypadkitimć,braktuzupełniepojęciatimōria(ijegokogna-
tów),któretedwieidee—honoruizemsty—wiązałobyzsobą.Samaktod-
wetuwyrażanyjesttuzapośrednictweminnejkoncepcji,innejgrupypojęciowej
iinnegosposobujegopostrzegania:jakozapłaty.Owejkoncepcjisłowaklucze:
tisis,poinćiwywodzącysięodtegoostatniegoapoina,tobowiembliskozwiązane
zsobąetymologicznieterminy,wyrażającejużtonajogólniejrozumianączynność
płacenia(tisis),jużtojejbardzokonkretnąiściślezwiązanązinstytucjamizemsty
46Zob.krytykętychkategorii(zprzeglądemliteraturyprzedmiotu)w:B.J.MushMAN,
C.A.ANDersoN:IsitTimetoPullthePlugontheHostileVersusInstrumentalAggressionDichotomy?
“PsychologicalReview”108.1(2001);por.teżElster1990:862n.(któryopróczinstrumentalnej
iemocjonalnejwskazujenaagresjęmotywowanąnspołecznie”).
47Por.GAriNe1980:98;ChelhoD1980:126,którzyjednoznaczniewiążąnhonor”grupyzży-
ciemizdrowiemjejczłonków.
48BlACk-MiChAuD1975:172—178;Elster1990:867—870;zob.teżCoheN1991:185—198;
1995:63n.
49Por.SveNbro1984;por.teżFiNley19772:115—122;zob.teżCAirNs1993:70n.;jakopo-
równawczyparadygmat(negatywny,rzeczjasna)kulturyzemstydlaoświeconychAtenkonsekwent-
nietraktujegoHerMAN2006;nt.HomerowegowspółzawodnictwaotiPήjakogryosumiezerowej
(zero-sumgame)zob.WilsoN2002(passim,zwł.36n.,95);nt.świataHomerajakonkulturywstydu”
inwartościkompetytywnych”zob.dalej.
