Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
AnetaKwiatek
Ogrody,drzewa,krzewyisadzenieichwielednimoichosładzały.Nieraz,podichcie-
niemchodząc,żalitroskizmniejszonebyły;amiędzykwitnącymiroślinamichwile
zdawałysiępogodniejsze.StraciwszynawetOjczyznęinadzieję,innezabawyirozrywki
straciłydlamniewszelkiewdziękiipowaby:tajednanieustanniebyłamimiłaiprzery-
wałasmutnewspomnienia.Nierazstaredrzewaprzypominałymejpamięciszczęśliwe
czasy:młodesadząc,upatrywałamwprzyszłościpogodniejszenieba32.
Jednąznajistotniejszychczęścitakpotraktowanegoogrodumiałystanowićdrze-
wa,którewedługIzabeliCzartoryskiejsąnnajwspanialszązewszystkichozdób,któ-
rymiziemiajestokryta”33.Niebezpowodunajpiękniejszesątenajwiększe,awięc
rozłożyste,dostojnedęby,przypominająceswąwielkościąowolnościibędącepo-
mnikamiczasówświetności.Wertykalizmsprzyjałichuniezwykleniu,atakżeko-
jarzeniuzesferąsacrum.nTopolawyniosła,czylizielona,czybiała,bujawysoko”34,
ajesiony–jakwyjaśniaksiężna–czczonewdawnychwiekachwSzkocjijakodrzewa
święte,wiążąsięztradycjąrycerską.Nietylkowyrabianoznichdrzewcekopii,uży-
wanychwbitwachiturniejach,alerównieżwichcieniuodbywałysiędawneobrzędy,
stądteżprzypominałynpieniaOsjanaismutnejegodumania”35.
Ruiny,niektóreelementyarchitekturyogrodowejiwiekowedrzewaświadczyły
otym,żeodniesieniadohistoriiipamięcimiałydlaksiężnejdużeznaczenie.Byłprze-
cieżogródpuławskimiejscem,wktórympowstałaŚwiątyniaSybilli.WtraktacieIza-
belaCzartoryskannadajeistotnąwartośćpolskiemukrajobrazowi,którymiałzastą-
pić,podobniejakszerokoeksponowanaprzeszłość,ideęutraconejpaństwowości”36.
Ogród,wedługksiężnej,jestrównieżtłemprzyjacielskichirodzinnycheklog.
Przedewszystkimjednakmożeonuzyskaćodrębnąosobowość,anawetzdolność
dowspółodczuwaniaiwspółrozumienia37.OgródCzartoryskiej,częstoupersonifi-
kowany,uosabiamodelserdecznegoprzyjaciela.Kontaktznaturąorazpielęgnacja
roślinpomagająprzetrwaćtrudnechwile.Dlaksiężnejnajcięższemomentywiązały
sięzrozłąkązukochanymidziećmi,itowłaśniewtedyznajdowałaukojeniewśród
drzewikwiatów.Kilkakrotniepisałaotymdosyna:
Żyjącwciągłymprawieodosobnieniu,czujęterazcałąwartośćtegoupodobania
wuprawierośliniwogrodach,jakiemiprzypadłoudziałem.Cojabymterazsama,
zdalaodukochanych,gdybydrzewaikwiatyniestroiłyczasemmejsamotności.(ł)
Jestemtuprawiezawszesama.PrzyobiedziewidujętylkoOrłowskiegoijegożonę,
przezresztędniawidujętylkomojedrzewa.Mamwielewdzięcznościdlatychdrzew,
dlatychkwiatów,któremiskracająchwileiosładzająoddalenie38.
32I.Czartoryska,Myśliróżne…,s.3.
33Tamże,s.1.
34Tamże,s.6.
35A.Aleksandrowicz,Ogródpuławskijakotereninspiracji…,s.156.Zob.taż,Puławskie
ogrodyjakokrólestwodrzew,[w:]OgródpuławskiwczasachksiężnyIzabeli…
36Taż,IzabelaCzartoryska,[w:]PisarzepolskiegoOświecenia…,s.618.
37Taż,Ogródpuławskijakotereninspiracji…,s.157.
38ListzPuławpisany15lutego1801r.,[w:]ListyksiężnejIzabellizhr.FlemmingówCzartory-
skiejdostarszegosynaAdama,zebr.S.Duchińska,Kraków1891,s.32.
