Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1.Podmiotowośćwdyskursywnychprzestrzeniach
naukhumanistyczno-społecznych
C
zęśćtaodsłaniawielośćujęćkategoriipodmiotowościwpoglądachfilozoficznych,socjologicznych,
psychologicznychipedagogicznych.Świadomaniemożnościprzedstawieniapełnegoogląduliteratury
ukazującejkategoriępodmiotowościbędęsiękoncentrowaćwokółtychujęć,któremogąbyćinspirujące
dlapracysocjalno-wychowawczejzrodziną.Wśródtychkoncepcjiszczelneznaczenienadajęuciom
psychopedagogicznym,takimjakkoncepcjadwupodmiotowości,niedyrektywnepodejściewpsychologii
humanistycznej,atakżerozumieniepodmiotowościwpedagogiceniedyrektywnej,emancypacyjnejoraz
wpedagogicespołecznej.
1.1.Wielośćkoncepcjipodmiotowościinspiracjedopracyzrodziną
Podmiotowośćjestjednymztychpojęć,któreopisywaneirozumianewróżnysposób,copowoduje
trudnośćwdefiniowaniu.JakpodkreślaMariaCzerepaniak-Walczak:„[…]trudnojestwszakżeopisywać
coś,cowprawdziewszyscyrozumieją,aleprawdopodobniekażdyinaczej”1.Niesposóbrównież
przedstawićpełnegooglądutegoterminu,bo,jaktwierdziJoannaRutkowiak,podmiotowośćnależy
do„pulsującychkategorii”,którychznaczeniezmieniasięwzależnościodkontekstu,wjakim
występują2.Wewspółczesnejhumanistycepodmiotowośćujmowanajest,zgodnieztym,copiszeJózefa
Bałachowicz,wwielorakisposób,anaturategopojęciasprawia,żestajesięonopolisemiczne.Oznacza
to,żepozostajezależneodkontekstówcywilizacyjnychikulturowych3.Dlategorozważanianad
podmiotowościąwobszarzenaukhumanistycznychispołecznychnieaniproste,anijednoznaczne.
Każdadziedzinamaswoistespojrzenienakategorię,bywanawet,żejestonaróżniepostrzegana
wramachjednejnauki4.
Problematykapodmiotuipodmiotowościbyłaijestprzedmiotemzainteresowaniaróżnychdyscyplin
naukowych:filozofii,socjologii,psychologii,pedagogikiiinnych.Każdaztychdziedzinwypracowała
własnerozumieniepodmiotowości;tym,cojełączy,jestpostrzeganiejejjakoimmanentnejcechy
człowieka.Spośródlicznychkoncepcjipodmiotowościwyłaniająsiędwieuzupełniającesięperspektywy.
Pierwszadotyczyideipodmiotowościjednostkowej,wktórejczłowiekpostrzeganyjestjakoświadomy
swojejontologicznejodrębnościodinnychosóbiświatanatury,świadomyrównieżwłasnegożycia
psychicznegoorazwłasnejnatury.Windywidualnejperspektywiemieścisiętakżeautonomiczny
iniepowtarzalnyrdzeńpsychologiczny,którysprawia,żeczłowiekzyskujepoczucietożsamościwłasnych
działań,myśliiczynów.Ponadtopodkreślasięprzyczynowośćosobistąijejprzejawy,atakżewarunki
rozwoju.Drugaperspektywazkoleiukazujepodmiotowośćjednostkiwwymiarzespołecznym,wktórym
toinneosobystająsiępunktemodniesieniadladziałańczłowiekaiweryfikacjijegomyśli;szczególny
akcentkładziesięnarelacjędziałaniestruktura.Tożsamośćjednostkiwtymujęciukształtujesię
wkontekścieaktywnościpodejmowanychprzezinneosoby5.Pierwszerozumieniepodmiotowościbliskie
jestnaukomfilozoficznymipsychologicznym,drugiezaśnaukomsocjologicznym.Powyższeideemożna
równieżodczytaćwwymiarzemyślipedagogicznej,któraanalizujetozagadnieniezróżnychperspektyw,
m.in.wodniesieniudowspieraniajednostkiwrozwojuiwjejcodziennymżyciu.
1.1.1.Podmiotowćwmyślifilozoficznej
Wpewnymskrócieidużymuproszczeniu6możnapowiedzieć,żekategoriapodmiotowości
wrozważaniachfilozoficznychobecnabyławstarożytności(Sokrates,Platon,Arystoteles)iśredniowieczu
(TomaszzAkwinu),jednakżedopierownowożytnościnabrałanowegoznaczenia.Jakoprzedmiotpoznania
iteoriiszczególnieaktualnabyławokresieoświecenia,główniewpracachKartezjuszaiImmanuela
Kanta.DrogędonowożytnegomyśleniaopodmiocieutorowałwspomnianymfilozofomTomaszzAkwinu,
tworzącnowożytnąsemantykępodmiotu,zktórejwynikało,żetylkoczłowiekjestwstanieująćswój
stosunekdoświataizmienićgozgodniezwłasnymiwyobrażeniami.PozwoliłotoKartezjuszowi
naprzyporządkowaniepojęciapodmiotubytowipoznawczemu7.Kartezjańskaformułapodmiotu
poznającego,cechującegosięjednorodnością,substancjalnością,konstytuowaniemsiebiewopozycji