Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
Wprowadzenie
zakrojonezmianyspołeczne,mającenaceludostosowanieichsposobużycia
dowymogówprzemysłowychmiastisekundującychimmiasteczek.Zdaniem
Choroszatakiproceswymagałjednaknietylkoprzyjęciastabilnej,silnej
postawywobliczukonfliktuzbroniącymidostępudoprofitówzmoderniza-
cjinie-Żydami,aletakżeintensywnejpracynadautoemancypacją,możliwej
dziękidobrodziejstwomnowoczesnegoświataprzemysłu.Świata,gdziewiedza
inaukastawałysiętejemancypacjipodstawowymwarunkiem7.
Prezentowanetekstypokazują,wjakisposóbprzedstawicielmłodejżydow-
skiejinteligencjirozumiałidiagnozowałmodernizacyjnelękiiwyzwania,
stojąceprzedwspólnotamiżydowskimi,aszczególnieichbiedniejszączęścią,
napoczątkuXXwieku.Reportażestanowiątakżeobrazniedostosowania
społecznego,finansowejikulturowejzapaścimasżydowskichoraz,cochyba
najistotniejsze,zapislękuoprzyszłośćnarodu.Jegoznacznaczęść,zamiast
walczyćokonsolidacjęipoznawaćelementystanowiącenarodowespoiwo,
ginęłabowiem,wedługChorosza,wczeluściachmałychzakładówrzemieślni-
czychibrudnychgarbarni,zdominowana,alejednocześnieodrzuconaprzez
wielkoprzemysłowąmachinęrosyjskiej(awłaściwieświatowej)gospodarki.
Obrazyprzedstawionewreportażach,wczęścipoświęconejŻydomitru-
domichpracywdużychfabrykach,przypominająReymontowskieportrety
zŁodziostatniejdekadyXIXwiekuirozterki,jakieprzeżywałatamtejsza
zubożałaszlachta,opierającasięnowoczesnymsystemomprzemysłowym
ibiznesowym.Choroszsłuszniejednakzdiagnozował,żeto,codziałosię
zmasamiżydowskimi(wodróżnieniuodszlacheckicharchetypówzdzieła
Reymonta),doprowadziłodoznacznejradykalizacjiipogłębieniasięrewolu-
cyjnychnastrojówwśródżydowskiejbiedoty,zamieszkującejstrefęosiedle-
nia.Niewypowiedziany,aledającysięodczućlękprzedchorobąradykalizmu
towarzyszyautorowireportażyprzezwiększośćnarracjiiwpewiensposób
zarażaodbiorcę.Chorosz,częstoniedokońcaświadomie,próbowałostrzec
przedtym,żeludzkawytrzymałośćmaswojegraniceigoryczmasżydowskich
poddawanychniszczycielskimprocesompauperyzacjibędziemusiaławkońcu
znaleźćswojeujście.
ChociażreportażezestrefyosiedleniaiKrólestwaPolskiegotoźródładoty-
czącehistoriiżydowskiej,opisująonezarazemdziejekilkunastumiastimia-
steczek,którychdziedzictwohistorycznestałosięczęściąbagażuprzeszłości
takżePolakówczyBiałorusinów.Trudnownichjednakznaleźćodwołaniado
wspólnotylosówwschodniegopogranicza.Autorkonsekwentnieniepokazywał
etniczno-religijnegozróżnicowania,takpodkreślanegowwieludzisiejszychnar-
7Niechęć,jakąwzbudzałypróbyemancypacjiŻydów,opisałnaprzykładzieGdańskazpoczątku
XIXwiekuMichaelSchulz,por.M.Szulc,RozruchyantyżydowskiewGdańskuw1821rokuiich
polityczno-prawnykontekstorazkonsekwencje[wi]Żydziijudaizmwewspółczesnychbadaniachpolskich,
t.5,red.K.Pilarczyk,Kraków2010,s.213–230.