Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Fonemigłoska
1.1.Fonemem(fonema)nazywamywyidealizowany,abstrakcyjnymodel
dźwiękunależącegodosystemujęzyka.Dziękitemumodelowimożliwejest
rozróżnianieznaczeńposzczególnychwyrazów.Mówisięwięcojegofunkcji
semantycznejlubdystynktywnej.Naprzykładwyrazy[rama],[tama],[dama],
[mama]pozwalająustalić,żewsystemiefonologicznymjęzykapolskiegowy-
stępująfonemy/r/,/t/,/d/oraz/m/,gdyżmamyczteryjednostkileksykalne
semantycznieróżne.Podobniewjęzykuwłoskimwyrazymuro[’mu:ro],duro
[’du:ro],turo[’tu:ro],curo[’ku:ro]różniąsięznaczeniowo,oczymwiemydzię-
kifonemom/m/,/d/,/t/,/k/.
1.2.Głoska(suonodelparlato)tokonkretna,akustycznarealizacjafonemu.
Jednemufonemowimożeodpowiadaćwielerealizacji,naktórewpływająróżne
czynniki,np.pozycja,wjakiejfonemsięznajduje,lubfizyczneniedoskonałości
naszegoaparatufonacyjnego.
1.3.Jeśliróżnicewartykulacjiniezależąodpozycjigłoski,mówisięowarian-
cieswobodnymlubfakultatywnymfonemu.Przykładoworeprezentacjifono-
logicznej/rama/,mogąodpowiadaćconajmniejdwiereprezentacjefonetyczne,
zważywszynatrudnościzwiązanezwymowąfonemu/r/.Sąto:[rama]z[r]
przedniojęzykowo-dziąsłowym,oraz[яama]z[я]tzw.francuskim,realizowa-
nymwczęściwelarnejprzeztylnączęśćjęzyka.
1.4.Wprzypadkuwariantówkombinatorycznych,czylialofonów(allofo-
nów),ważnajestpozycjafonemuwzględeminnych.Naprzykładfonem/n/ma
różnerealizacjewzależnościodotoczenia.Wwyrazienos[nos][n]jestzębowe.
Alewwyrazieczynsz[t
∫yn∫][n]stajesiędziąsłowezewzględunaobecność
¸
¸
fonemu/∫/,którynciągnie”/n/wkierunkuswojegomiejscaartykulacji.Wwy-
raziepiosnka[pjosŋka][ŋ]jestwelarne,podobniejaktowarzyszącymufonem
/k/.Równieżsamogłoskimogąmiećswojealofony;np./a/:wwyraziemama
[mama][a]jestneutralnezpunktuwidzeniaotwarciajamyustnej,natomiast
