Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PrzemysławOwczarek
MIĘDZYFOLKLOREMAKULTURĄPOPULARNĄ
WiekXIXzapoczątkowałynapoleońskiepodboje,aowostulecierewolucjiprzemy-
słowej,kapitalistycznejprosperityipostępującejdemokracjizakończyłwybuchIwojny
światowej.RodzącasięnaprzełomiewiekuXIXiXXkulturapopularnamogłazaspokajać
potrzebyidostarczaćrozrywkiszerokimmasomspołecznym.Wzetknięciuzjejfeno-
menemrobotniczyfolklorniebyłsferątylkoanonimowejtwórczości.Chociażczerpał
zosadzonychwtradycjiwielowiekowychformuł,dynamicznieprzekształcałje,tworząc
nowezjawiskaiznaczenia.Stymulowałyoneprocesyurbanizacjiimasowejkonsumpcji.
Międzypokoleniowa,międzygatunkowaikomunikacyjnamediacjainicjowałaprzemiany
takżefolklorurobotników,zpochodzeniachłopów,wkonglomeratzjawiskprzynależ-
nychkulturzepopularnej.
Chłopidocieralidomiastazobrazemświata,któryprzynależałdokulturyokreślanej
przezetnografówjakoludowa,tradycyjna,apozwrocieantropologicznym–typuludowe-
go.WedleWojciechaBursztypowojennapolskaetnografiapojmujetentypkulturyjako
nzmiennywczasietwórhistoryczny”otrzechzasilającychjąźródłach:etnicznym,którego
substancjąjestpolskiechłopstwouznającesięzantutejsze”,bezwykształconejświadomości
narodowej;drugieźródłowypełniatreśćprzejętazkulturwyższychwarstw,aczkolwiekza-
adaptowanadopotrzebiwłasnegoświatopoglądupoodpowiednimprzekształceniu;trzecie
zawieratreściinteretniczneufundowanenarelacjinswój–obcy”.Kulturatypuludowego
uformowałasięwokresiefeudalnym,wnajbardziejwyraźnejformieobjawiławXIXw.,
natomiastpozniesieniupańszczyznyiuwłaszczeniuchłopów,jakstwierdziłBursztanroz-
poczęłasięstopniowaredukcjaowejodrębnej«małejtradycji»”1.Odtądmożnamówićojej
współistnieniuwspołeczeństwieklasowymzelitarnymnurtemkultury,aczkolwiek,pozba-
wionasamodzielności,funkcjonujejakonkulturaczęściowa”wcałokształciekulturytejepo-
ki.Zowątransformacjąistotnyzwiązekmaromantycznaidealudowościchłopów,związana
zklasąchłopską,jakojednazfundamentalnychdlakoncepcjikulturynarodowej2.
1W.J.Burszta,Etnografialudowości,[w:]Kulturaludowa.Teorie,praktyki,polityki,red.B.Fatyga,R.Mi-
chalski,Warszawa2014,s.111.
2WedleBurszty:nLudowośćtakabywaczęstoidentyfikowanazplebejskościąlubwręczludycznością,
polegającąnazakładanymautentyzmiepartycypacjiwnieoficjalnymobiegukulturowym,którycechuje
siębrakiemrefleksyjności.Wizolowanejspołecznościchłopskiej–mówiąckrótko–niesposóbbyło
niebyć»ludowym«.Wtakimkontekścieniemożejeszczefunkcjonowaćnowoczesnaidealudowości,
akulturaludowo-chłopskastanowiodrębnyporządekodwszystkichinnychporządkównieludowych
–»pańskiego«,»miejskiego«,»ziemiańskiego«czy»mieszczańskiego«.Wtymnurcierozumienialudowo-
ścimieszcząsiępraceMichaiłaBachtinanaduniwersalnymwymiaremkulturyludowej.Ludowośćtedy
topewientrwałystankultury,niekonieczniejużterazuzależnionyodstratyfikacjiwiążącychgozchłop-
skościąwsensiehistorycznym;wtymsensiemówisięczęstookulturzetypuludowegojakoodrębnym
iponadhistorycznymsposobieodczuwaniarzeczywistościitworzeniajejludowych,zmityzowanych